Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (December 2007) > Dünya Siyaset > Rapor açıklandı, İran 'temiz'
Dünya Siyaset
Rapor açıklandı, İran 'temiz'
Hakkı Uygur
ULUS­LA­RA­RA­SI Atom Ener­ji­si Ajan­sı (UAE­A) me­rak­la bek­le­nen İran ra­po­ru­nu 15 Ka­sım’da açık­la­dı. Ha­tır­la­na­ca­ğı üze­re BM Gü­ven­lik Kon­se­yi Tem­muz ayın­da İran aley­hin­de­ki yap­tı­rım­la­rın ikin­ci­si­ni onay­la­mış, üçün­cü ve da­ha kap­sam­lı yap­tı­rım­la­rın ise Ajans’ın ra­po­ru­nu açık­la­ma­sın­dan son­ra gö­rü­şü­le­ce­ği­ni be­lirt­miş­ti.
Ajans’ın ra­po­ruy­la il­gi­li ilk ba­kış­ta söy­le­ne­bi­le­cek şey, İran açı­sın­dan gö­re­ce­li olum­lu­lu­ğu. İran’ın tüm ko­nu­lar­da “şef­faf ve te­mel” adım­lar at­tı­ğı­nı vur­gu­la­yan Ajans, ra­por­da geç­mi­şe yö­ne­lik ola­rak sun­du­ğu bel­ge ve bil­gi­ler­den do­la­yı Tah­ran yö­ne­ti­mi­ne te­şek­kür edi­yor ve İran’ın ba­zı adım­la­rı­nın bek­len­ti­le­ri aş­tı­ğı­nı iti­raf edi­yor. Üze­rin­de çok­ça du­ru­lan P1 ve P2 san­tri­füj­le­ri hu­su­sun­da­ki so­run­la­rın çö­zül­dü­ğü­nü ve üçün­cü ta­raf­lar­la ya­pı­lan gö­rüş­me­ler so­nu­cun­da ba­zı te­sis­ler­de­ki uran­yum kir­li­li­ği­nin men­şei­nin İran dı­şın­dan kay­nak­lan­dı­ğı­nın ke­sin ola­rak or­ta­ya çık­tı­ğı­nı bil­di­ri­yor. Ra­por ay­rı­ca iki ay bo­yun­ca iki bi­ni aş­kın de­net­çi­nin yap­tı­ğı de­ne­tim­ler­de nük­le­er fa­ali­yet­le­rin as­ke­rî bo­yu­ta sa­hip ol­du­ğu hu­su­sun­da hiç­bir ka­nı­ta rast­la­na­ma­dı­ğı­nı vur­gu­lu­yor. An­cak ra­po­run İran açı­sın­dan olum­suz ta­raf­la­rı da yok de­ğil. Ör­ne­ğin Ajans, İran’ın iş­bir­li­ği­nin ak­tif de­ğil edil­gen ol­du­ğu­nu ile­ri sü­re­rek, Gü­ven­lik Kon­se­yi ka­rar­la­rı­nın ak­si­ne uran­yum zen­gin­leş­tir­me iş­le­mi­ne de­vam et­ti­ği­ni be­lir­ti­yor. As­lın­da UAE­A’nın ya­pı­sı ve ku­rum­da et­ki­li ül­ke­ler göz önü­ne alı­na­cak olur­sa ra­po­run bu ka­dar olum­lu ol­ma­sı da­hi şa­şır­tı­cı ge­le­bi­lir ki bun­da Ajans Baş­ka­nı Mı­sır­lı Ba­ra­dey’in bü­yük kat­kı­sı ol­du­ğu­na kuş­ku yok. Ni­te­kim ra­po­run açık­lan­ma­sın­dan yak­la­şık bir haf­ta ön­ce İs­ra­il muh­te­me­len ra­po­run içe­ri­ğin­den ha­ber­dar ol­du­ğu için Ba­ra­dey’i İran’ın oyun­ca­ğı ol­mak­la suç­la­mış ve is­ti­fa­ya ça­ğır­mış­tı. İş­te bu ne­den­le Ba­ra­dey, bü­yük oyun­cu­la­rı kar­şı­sı­na al­ma­mak için za­man za­man “İran ta­ra­fın­dan da­ha ön­ce­den be­lir­til­me­yen yer­ler­de giz­li ve as­ke­rî nük­le­er fa­ali­yet­le­rin bu­lun­ma­dı­ğı hu­su­sun­da Ajans ke­sin bir ga­ran­ti ve­re­mez” gi­bi fark­lı an­lam­la­ra çe­ki­le­bi­le­cek cüm­le­ler sarf et­mek­ten ka­çın­mı­yor.
Ra­po­run et­ki­si bek­len­di­ği ka­dar bü­yük ol­du. İran ken­di açı­sın­dan ko­nu­nun ka­pan­dı­ğı­nı, son otuz yıl­da­ki nük­le­er fa­ali­yet­le­ri ile il­gi­li çok giz­li ka­te­go­ri­sin­de­ki­ler dâ­hil bü­tün bil­gi­le­ri Ajans’la pay­laş­tı­ğı­nı söy­le­ye­rek bir an ön­ce nük­le­er dos­ya­sı­nın Gü­ven­lik Kon­se­yi’nden Ajans’a ge­ri gön­de­ril­me­si­ni is­te­di. İran’a ya­kın du­ruş ser­gi­le­yen Rus­ya ve Çin de ra­po­run olum­lu bo­yut­la­rı­nı ön pla­na çı­kar­ma­yı ter­cih et­ti. Ra­po­run pra­tik et­ki­le­ri de ol­du. Rus­ya, ABD’nin tep­ki­sin­den çe­ki­ne­rek çok­tan­dır çe­şit­li ba­ha­ne­ler­le gön­der­me­ye ya­naş­ma­dı­ğı Bu­şehr san­tra­lin­de kul­la­nı­la­cak nük­le­er ya­kı­tı İran’a gön­der­me iş­le­mi­ne baş­la­dı­ğı­nı ve Ajans de­net­çi­le­ri­nin gön­der­me iş­le­mi­ne ne­za­ret et­mek için Rus­ya’ya gel­dik­le­ri­ni du­yur­du. Was­hing­ton’da­ki yet­ki­li­ler nük­le­er san­tral­de kul­la­nı­lan ya­kıt­la­rın kul­la­nım son­ra­sın­da nük­le­er si­lah üre­ti­mi için uy­gun özel­lik­le­re sa­hip ha­le gel­di­ği­ni be­lir­tir­ken, Rus­ya kul­la­nıl­mış ya­kı­tın İran’dan ge­ri sa­tın alı­na­ca­ğı­nı söy­le­ye­rek bu en­di­şe­le­ri gi­der­me­ye ça­lı­şı­yor. Rus­ya ve İran geç­ti­ği­miz yıl bu doğ­rul­tu­da bir an­laş­ma da im­za­la­mış­lar­dı. Çin ise ra­po­run açık­lan­ma­sın­dan son­ra Gü­ven­lik Kon­se­yi dai­mi üye­le­ri ve Al­man­ya’dan olu­şan 5+1 ül­ke­le­ri­nin ka­tı­lı­mıy­la dü­zen­le­ne­cek olan ve İran’a uy­gu­la­na­cak ye­ni yap­tı­rım­la­rın gö­rü­şü­le­ce­ği top­lan­tı­ya ka­tıl­ma­ya­ca­ğı­nı açık­la­dı. Her ne ka­dar Pe­kin yö­ne­ti­mi da­ha son­ra top­lan­tı­ya ka­tıl­ma­ma ka­ra­rı­nın si­ya­si de­ğil tek­nik ne­den­ler­den kay­nak­lan­dı­ğı­nı sa­vun­sa da, uz­man­lar son dö­nem­de Çin’in İran’ın nük­le­er fa­ali­yet­le­ri ile il­gi­li da­ha faz­la ini­si­ya­tif al­ma­ya baş­la­dı­ğı hu­su­sun­da hem­fi­kir­ler. Ni­te­kim Ajans’ın ra­po­ru açık­la­ma­sı ari­fe­sin­de ve son­ra­sın­da iki ül­ke dı­şiş­le­ri ba­kan­la­rı­nın Pe­kin-Tah­ran ara­sın­da me­kik dip­lo­ma­si­si ger­çek­leş­tir­dik­le­ri göz­den kaç­ma­dı. Çin her fır­sat­ta İran’ın nük­le­er so­ru­nun tek çö­züm yo­lu­nun dip­lo­ma­si ol­du­ğu­nu vur­gu­la­mak­tan da ge­ri kal­mı­yor.
Fran­sa dı­şın­da­ki Ba­tı­lı ül­ke­ler ise, -en azın­dan bu ya­zı ya­zı­la­na ka­dar- çok cid­di bir tep­ki ver­miş de­ğil­ler. Son dö­nem­de İran ko­nu­sun­da sert çı­kış­la­rıy­la Was­hing­ton’da­ki neo­con­la­rı arat­ma­yan Fran­sa Cum­hur­baş­ka­nı Sar­kozy ve Dı­şiş­le­ri Ba­ka­nı Ko­uch­ner ise ra­po­ru gör­mez­den gel­me­yi yeğ­le­ye­rek İran’a yö­ne­lik yap­tı­rım­la­rın şid­det­len­di­ril­me­si ge­rek­ti­ği­ni ile­ri sür­dü­ler. Esa­sın­da bu ül­ke­le­rin Ajans’ın “İran’da uran­yum zen­gin­leş­tir­me iş­le­mi sü­rü­yor” ya da “İran hu­su­sun­da da­ha ya­pı­la­cak çok şey var” gi­bi açık­la­ma­la­rı­nı gün­de­me ta­şı­mak­tan baş­ka so­mut ola­rak ya­pa­bi­le­cek­le­ri pek de bir şey yok. Ni­te­kim Ge­or­ge Bush bi­le ra­po­run açık­lan­ma­sın­dan bir haf­ta ka­dar son­ra “Dev­let adam­la­rı için her se­çe­nek ma­sa­da­dır sö­zü­nü söy­le­mek önem­li­dir ama el­bet­te İran’ın nük­le­er so­ru­nu dip­lo­ma­siy­le çö­zül­me­li­dir” di­ye­rek ha­fif de ol­sa bir yu­mu­şa­ma işa­re­ti ver­di. Bush da­ha ön­ce di­ğer ül­ke li­der­le­ri­nin ken­di­si­ne yar­dım­cı ol­ma­ma­la­rı du­ru­mun­da üçün­cü dün­ya sa­va­şı baş­lat­ma­nın so­rum­lu­lu­ğu­nu biz­zat üst­le­ne­ce­ği­ni söy­le­miş­ti.
İran ile ABD ara­sın­da­ki gö­re­ce­li yu­mu­şa­ma Irak ko­nu­sun­da da göz­lem­le­ni­yor. ABD ta­ra­fın­dan Irak’ta tu­tuk­la­nan do­kuz İran­lı­nın “is­tih­ba­ri önem­le­ri kal­ma­dı­ğı ve gü­ven­lik teh­di­di oluş­tur­ma­dık­la­rı” ge­rek­çe­siy­le ser­best bı­ra­kıl­ma­sı ve iki ül­ke ara­sın­da­ki Irak ko­nu­lu gö­rüş­me­le­rin dör­dün­cü tu­ru­nun önü­müz­de­ki gün­ler­de Bağ­dat’ta ger­çek­leş­ti­ri­le­cek ol­ma­sı, bu yu­mu­şa­ma­nın gös­ter­ge­le­ri. Bağ­dat’ın gü­ney­do­ğu böl­ge ko­mu­ta­nı Ge­ne­ral Rick Lynch’in Tah­ran ve Bağ­dat ta­ra­fın­dan iki ay ön­ce im­za­la­nan gü­ven­lik iş­bir­li­ği an­laş­ma­sın­dan son­ra İran ta­ra­fın­dan Irak­lı di­re­niş­çi­le­re ve­ri­len yol ke­na­rı pat­la­yı­cı­la­rıy­la ya­pı­lan sal­dı­rı­lar­da bü­yük azal­ma ol­du­ğu­nu söy­le­me­si de ay­nı doğ­rul­tu­da de­ğer­len­di­ri­le­bi­lir. Söz ko­nu­su pat­la­yı­cı­lar zırh del­me ka­bi­li­ye­ti­ne sa­hip ol­du­ğu için çok sa­yı­da ABD’li as­ke­rin kay­bı­na ne­den olu­yor­du. Ame­ri­ka­lı yet­ki­li­ler bu pat­la­yı­cı­la­rın İran’dan ül­ke­ye so­kul­du­ğu­nu ile­ri sü­rer­ken Tah­ran bu id­di­ala­rı ya­lan­lı­yor­du; an­cak İran, Irak’a son dö­nem­de sı­nır­la­rı­nı da­ha sı­kı kon­trol et­me sö­zü ver­miş­ti.
Ya­yım­la­nan ra­por­la İran’ın eli­nin güç­len­di­ği­ni söy­le­mek abar­tı ol­ma­ya­cak­tır; an­cak muh­te­me­len bu ya­zı oku­nur­ken ger­çek­leş­miş ola­cak olan Ajans Ge­nel Ku­rul Top­lan­tı­sı, So­la­na-Ce­li­li gö­rüş­me­si ve ar­dın­dan ya­yım­la­na­cak So­la­na ra­po­ru da İran’ın nük­le­er dos­ya­sı­nın akı­be­ti­ni et­ki­le­ye­cek­tir. An­cak şu an iti­ba­riy­le gö­rü­nen şey, İran’ın nük­le­er dos­ya­sı­nın Ajans ta­ra­fın­dan teh­dit un­su­ru ol­ma­dı­ğı­nın ar­tık açık bir şe­kil­de vur­gu­lan­ma­sı­dır. Bush yö­ne­ti­mi eğer bun­dan son­ra İran aley­hin­de bir as­ke­rî adım ata­cak­sa bu­nu Irak’ta ol­du­ğu gi­bi BM’nin ona­yı­nı ve ulus­la­ra­ra­sı ka­mu­oyu­nun des­te­ği­ni al­ma­dan doğ­ru­dan ken­di­si yap­mak zo­run­da­dır. An­cak ge­rek pet­rol fi­yat­la­rı­nın ta­van yap­ma­sı ge­rek­se de Bush’un tıp­kı bir­çok di­ğer ABD baş­ka­nı gi­bi son dö­ne­min­de dış po­li­ti­ka ön­ce­li­ği­ni Fi­lis­tin-İs­ra­il ba­rı­şı­na ve­re­ce­ği­nin işa­ret­le­ri­ni ver­me­si -ki bu nok­ta­da Pe­res’in “Bush var­ken ba­rış an­laş­ma­sı ola­nak­sız” açık­la­ma­sı­nın üze­rin­de ay­rı­ca du­rul­ma­lı­dır- İran ko­nu­sun­da kor­ku­lan ih­ti­ma­lin gi­de­rek za­yıf­la­dı­ğı­nın gös­ter­ge­le­ri ola­rak ka­bul edi­le­bi­lir.

Paylaş Tavsiye Et