Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (August 2007) > Dosya > 12 Eylül ve “iki buçuk parti”li seçimler
Dosya
12 Eylül ve “iki buçuk parti”li seçimler
Murat Yılmaz
12 EY­LÜL 1980 as­ke­rî mü­da­ha­le­si, Cum­hu­ri­yet dö­ne­mi­nin et­ki­le­ri en uzun sü­ren dar­be­si­dir. Bu mü­da­ha­le, Ke­ma­list or­du­nun, top­lu­mun ve­sa­yet­le ol­gun­la­şa­ca­ğı, ya­ni mo­dern­le­şe­ce­ği ka­na­ati­nin cid­di ya­ra al­dı­ğı ve bu dü­şün­cey­le top­lum mü­hen­dis­li­ği­ne yö­nel­di­ği “So­ğuk Sa­vaş man­tı­ğı”nın için­de şe­kil­len­miş ve top­lu­ma gü­ven­siz­li­ğin şa­hi­ka­sı­na va­ran 1982 Ana­ya­sa­sı’nın sö­zü­ne ve özü­ne si­nen “mil­li gü­ven­lik re­ji­mi”yle so­nuç­lan­mış­tır.
 
Or­du Ne­den Mü­da­ha­le Eder?
Or­du, si­ya­se­te ne­den mü­da­ha­le et­mek­te­dir? Bu ko­nu­yu 27 Ma­yıs darbesini ön­ce ha­ra­ret­le des­tek­ler­ken, son­ra­la­rı 27 Ma­yıs aleyh­ta­rı olan bir si­ya­set­çi­nin yo­ru­muy­la ele ala­lım. Bah­set­ti­ği­miz si­ya­set­çi, 12 Mart muhtırasından son­ra mü­da­ha­le­yi des­tek­le­yen par­ti­si CHP’nin ge­nel sek­re­ter­li­ğin­den is­ti­fa eden, 12 Ey­lül darbesine tek ba­şı­na direnen, 28 Şu­bat­çı­la­rın da­yat­ma­la­rı­na kar­şı çı­ka­bi­len ama son tah­lil­de bu ba­his­te ken­di­siy­le te­na­ku­za dü­şen Bü­lent Ece­vit’tir. Ece­vit or­du­nun mü­da­ha­le man­tı­ğı­nı şöy­le özet­li­yor:
“Or­du­lar gü­ven­li­ği is­tik­rar­da ara­dık­la­rın­dan, top­lum­da faz­la de­ği­şik­lik­ten ür­ker­ler. Ço­ğul­cu top­lu­ma ge­çi­şin, çağ­daş­laş­ma­nın ve ge­li­şi­min do­ğal so­nu­cu olan de­ği­şi­mi de ge­nel­lik­le is­tik­ra­rı sar­sı­cı bir et­ken gi­bi gör­me eği­li­min­de­dir­ler. He­men be­lir­te­yim, ben ge­nel ola­rak or­du­la­rın sos­yal, kül­tü­rel ve­ya si­ya­sal de­ği­şi­me ön­cü­lük et­ti­ği ve­ya ede­bi­le­ce­ği dü­şün­ce­si­ne ka­tıl­mı­yo­rum.” (Ter­cü­man, 11 Tem­muz 1986)
Esa­sen 12 Ey­lül, ak­si­ni dü­şü­nen­le­ri cay­dır­mak için çok iyi bir ör­nek­tir. Zi­ra 12 Ey­lül mü­da­ha­le­siy­le or­du ar­tık, mo­dern­leş­me­yi ve Cum­hu­ri­yet’i kon­trol et­mek dü­şün­ce­sin­den, mo­dern­leş­me­nin ve de­mok­ra­tik bir Cum­hu­ri­yet re­ji­mi­nin kar­şı­sın­da bir en­gel ol­ma­ya sav­rul­muş­tur.
 
12 Ey­lül: Top­lu­ma ve Si­ya­se­te De­li Göm­le­ği
Mü­da­ha­le­yi ya­pan or­du, top­lu­mu ve bu­na bağ­lı ola­rak si­ya­se­ti zor araç­la­rı ve Ke­ma­lizm’in ik­na ka­bi­li­ye­tiy­le ye­ni­den kur­ma­ya yö­nel­di. Top­lum­da­ki et­nik ve sı­nıf­sal fark­lı­lık­la­rı yok sa­yan­lar, si­ya­se­ti de bu em­sal­de ye­ni­den kur­ma­yı plan­la­dı­lar. 1982 Ana­ya­sa­sı’nın %92 nis­pe­tin­de ka­bul edil­me­si­nin de ver­di­ği ce­sa­ret­le fü­tur­suz­ca si­ya­set dün­ya­sı­na gir­di­ler. Esa­sen, 12 Ey­lül baş­lan­gıç­tan be­ri, 12 Ey­lül ön­ce­si şid­det ve kriz or­ta­mı­nın mü­seb­bi­bi ola­rak her tür­lü si­ya­set an­la­yı­şı­nı, si­ya­si par­ti­le­ri ve si­ya­set­çi­le­ri gör­mek­tey­di. Bu öy­le­si­ne bir hal al­dı ki, ken­di gö­rüş­le­ri Ke­ma­lizm’in soy tem­sil­ci­si olan Cum­hu­ri­yet­çi Gü­ven Par­ti­si’nin Ge­nel Baş­ka­nı Tur­han Fey­zi­oğ­lu’nun baş­ba­kan­lık yap­ma­sı dü­şün­ce­sin­den bi­le son an­da vaz­ge­çip, bu gö­re­vi emek­li bir as­ker olan Bü­lent Ulu­su’ya ver­di­ler.
 
Ye­ni Si­ya­si Par­ti­ler Ka­nu­nu
12 Ey­lül’de or­du ko­mu­ta ka­de­me­si­nin al­dı­ğı isim­le Mil­li Gü­ven­lik Kon­se­yi (MGK) ilk iş ola­rak si­ya­si fa­ali­yet­le­ri ya­sak­la­dı. 16 Ekim 1981’de ise tüm si­ya­si par­ti­ler ka­pa­tıl­dı ve mal var­lık­la­rı ha­zi­ne­ye dev­re­dil­di. Ana­ya­sa’nın 7 Ka­sım 1982’de ka­bul edil­me­si­ni ta­ki­ben 22 Ni­san 1983’te MGK, ye­ni si­ya­si par­ti­ler ka­nu­nu­nu ka­bul et­ti. Böy­le­ce Ana­ya­sa’nın top­lu­ma giy­dir­di­ği “de­li göm­le­ği”ni, si­ya­si par­ti­ler ka­nu­nu da si­ya­si par­ti­le­re giy­dir­me­ye ça­lı­şı­yor­du.
Ka­nu­nun ge­çi­ci mad­de­le­ri 11 Ey­lül 1980 gü­nü fa­ali­yet­te bu­lu­nan si­ya­si par­ti­le­re ve bu par­ti­le­rin men­sup­la­rı­na is­tis­na­sız çe­şit­li si­ya­si ya­sak­lar ge­tir­miş­ti. Bu şe­kil­de, es­ki si­ya­si­le­rin, MGK’nın top­lum ve si­ya­si mü­hen­dis­li­ği­ni boz­ma­sı en­gel­len­miş ve ce­za­lan­dı­rıl­ma­sı te­min edil­miş ola­cak­tı.
 
Par­ti­ler Ku­ru­lu­yor: Ve­to­lar, Ya­sak­lar, Sür­gün­ler
1983 Ma­yıs’ın­da si­ya­si par­ti­le­rin ku­rul­ma­sı­na izin ve­ril­di. 13 Ha­zi­ran’da ise MGK, se­çim ka­nu­nu ya­yım­la­dı. Bu ka­nu­na gö­re, si­ya­si par­ti­le­rin se­çi­me gi­re­bil­me­si için en az 30 ku­ru­cu üye­si­nin MGK’nın ona­yın­dan geç­me­si ge­re­ki­yor­du. Böy­le­lik­le za­ten dar olan si­ya­si ala­na, han­gi par­ti­le­rin hat­ta kim­le­rin gi­re­ce­ği­ni de MGK ka­rar­laş­tır­mış ola­cak­tı. Ni­te­kim si­ya­si par­ti­le­rin ku­rul­ma­ya baş­la­ma­sıy­la Ada­let Par­ti­si (AP)’nin de­va­mı ol­du­ğu­nu sak­la­ma­yan Bü­yük Tür­ki­ye Par­ti­si, dar­be ko­mu­ta­nı Ke­nan Ev­ren’in çok sert eleş­ti­ri­le­ri eş­li­ğin­de ka­pa­tıl­dı. Ye­ni si­ya­si par­ti­le­rin ku­rul­ma­sı­na ve si­ya­si fa­ali­yet­le­re per­de ar­ka­sın­dan ka­tı­lan AP’li ve CHP’li si­ya­set­çi­ler Sü­ley­man De­mi­rel, Ali Nai­li Er­dem, Ek­rem Cey­hun, Sa­det­tin Bil­giç, Na­hit Men­te­şe, İh­san Sab­ri Çağ­la­yan­gil, Sır­rı Ata­lay, Me­tin Tü­zün, Ce­lal Do­ğan, De­niz Bay­kal, Fer­hat As­lan­taş vs. Zin­cir­bo­zan’a sü­rül­dü. Yi­ne Ev­ren’in ifa­de­siy­le “Ten­ce­re­yi pis­le­ten­le­re bir da­ha fır­sat ve­ril­me­ye­ce­ği” ilan edil­di.
 
İki Bu­çuk Par­ti­li, Mil­li Gü­ven­lik Dü­ze­ni Ha­ya­li
Se­çim ka­nu­nun­da, 1980 ön­ce­si koa­lis­yon­la­ra ve bil­has­sa MSP ve MHP’ye du­yu­lan hu­su­me­tin bir so­nu­cu ola­rak, ül­ke ve se­çim çev­re­sin­de ba­raj uy­gu­la­ma­sı ge­ti­ril­di. Se­çim sis­te­mi ve MGK’nın se­çi­me gir­me­si­ne izin ver­di­ği si­ya­si par­ti­ler, dar­be­ci­le­rin iki bu­çuk par­ti­li bir si­ya­si par­ti­ler dü­ze­ni is­te­ği­ni gös­te­ri­yor­du. Dar­be­ci­ler açık­ça Emek­li Or­ge­ne­ral Tur­gut Su­nalp’in ge­nel baş­kan­lı­ğın­da­ki Mil­li­yet­çi De­mok­ra­si Par­ti­si (MDP)’nin tek ba­şı­na ik­ti­dar ol­ma­sı­nı, İs­met İnö­nü’nün özel ka­lem mü­dür­lü­ğü gö­re­vin­de bu­lun­muş Nec­det Calp’ın ge­nel baş­kan­lı­ğın­da­ki Halk­çı Par­ti (HP)’nin ana mu­ha­le­fet gö­re­vi al­ma­sı­nı ve 24 Ocak Ka­rar­la­rı’nın mi­ma­rı ve 12 Ey­lül’ün Eko­no­mi­den So­rum­lu Baş­ba­kan Yar­dım­cı­sı Tur­gut Özal’ın li­der­li­ğin­de­ki ANAP’ın da sa­ğın %70’e va­ra­bi­le­cek oyu­nu dü­şür­mek­le sı­nır­lı “bu­çuk mu­ha­le­fet par­ti­si” ol­ma­sı­nı ar­zu edi­yor­lar­dı. AP’nin de­va­mı olan Doğ­ru Yol Par­ti­si, CHP’nin de­va­mı olan Sos­yal De­mok­ra­si Par­ti­si (SODEP) baş­ta ol­mak üze­re MSP’nin de­va­mı olan Re­fah Par­ti­si’nin ve MHP’nin de­va­mı olan Mu­ha­fa­za­kar Par­ti’nin di­ğer par­ti­ler­le be­ra­ber se­çim­le­re gir­me­si­ne, ve­to­lar ma­ri­fe­tiy­le izin ve­ril­me­di.
 
Se­çim­le­re Açık Mü­da­ha­le
6 Ka­sım 1983 ta­rih­li se­çim­ler, 12 Ey­lül ön­ce­si­ne gö­re de­ği­şen Tür­ki­ye’nin bir yan­sı­ma­sı ola­rak si­ya­si rek­lam sek­tö­rü­nün dev­re­ye gir­di­ği ye­ni bir si­ya­set an­la­yı­şı ge­tir­di. Se­çim kam­pan­ya­sı sı­ra­sın­da Tur­gut Su­nalp ve MDP ken­di­le­rin­den bek­le­nen per­for­man­sı gös­te­re­mez­ken, bu­çuk par­ti ol­ma­sı plan­la­nan ANAP ve li­de­ri Tur­gut Özal öne geç­ti. Özal’ın ‘de­ği­şim’ me­sa­jı ve di­ğer­le­ri­ne nis­pet­le ‘si­vil’ du­ru­şu mer­kez sağ seç­me­nin ad­re­si­ni ta­yin eder­ken; Su­nalp’in nob­ran du­ru­şu, Ege or­du­su­nu kur­mak­la si­ya­si par­ti kur­mak ara­sın­da­ki far­kı ta­yin ede­me­yen “kur­may ze­ka­sı” ve as­ke­rî yö­ne­ti­min de­vam ede­ce­ği me­sa­jı MDP’yi bu­çuk par­ti ha­li­ne ge­tir­di. Se­çim­ler­den bir gün ön­ce dar­be ko­mu­ta­nı Ke­nan Ev­ren’in te­le­viz­yon­da Özal aley­hin­de ve MDP le­hin­de her za­man­ki na­if ko­nuş­ma­la­rın­dan bi­ri­ni yap­ma­sı ise işin tuzu biberi oldu.
 
Se­çim So­nuç­la­rı: Ha­yal­den Ge­le­ne­ğe ve Ger­çe­ğe
Se­çim so­nuç­la­rı­na gö­re, ANAP %45,1 oy­la 400 mil­let­ve­ki­lin­den 211’ini, HP %30,5 ile 117’si­ni, MDP %23,3 ile 71’ini ka­zan­dı. ANAP Bin­göl’de bir ek­sik aday gös­ter­di­ği için, ka­zan­dı­ğı hal­de bir mil­let­ve­ki­li­ni mu­ha­le­fe­te kap­tır­dı. Bu so­nuç­lar, MGK se­çim­le­ri ye­ni­le­te­cek ve­ya hü­kü­me­ti kur­ma gö­re­vi­ni Özal dı­şın­da bi­ri­ne ve­re­cek gi­bi spe­kü­las­yon­la­ra yol aç­sa da, MGK seç­men ira­de­si­ni ka­bul et­mek zo­run­da kal­dı. 7 Ara­lık’ta Tur­gut Özal hü­kü­me­ti kur­mak­la gö­rev­len­di­ril­di.
12 Ey­lül’ün ön­gör­dü­ğü si­ya­si par­ti­ler sis­te­mi, top­lum­sal ve si­ya­si ge­le­nek­ler ile ger­çek­ler kar­şı­sın­da kı­sa za­man­da if­las et­ti. 12 Ey­lül’ün iki par­ti­si MDP ve HP var­lık­la­rı­nı de­vam et­ti­re­me­di­ler. HP, se­çi­me gi­re­me­yen SODEP ile bir­leş­ti ve Sos­yal De­mok­rat Halk­çı Par­ti adı­nı alan ve CHP’ye nis­pet­le sos­yal de­mok­ra­si­ye da­ha ya­kın du­ran bir par­ti için­de eri­di. MDP ise DYP’ye il­ti­hak et­ti, bir kı­sım mil­let­ve­ki­li de ANAP’a ka­tıl­dı. Si­ya­si par­ti­ler ka­nu­nun­da­ki ya­sak­la­ra rağ­men, es­ki li­der­ler ve kad­ro­la­rı fii­len si­ya­set yap­tı­lar. Ni­ha­yet bu an­lam­sız ya­sak, 1987’de re­fe­ran­dum­la %50 nis­pe­tin­de oy­la kal­dı­rıl­dı.
Se­çim so­nuç­la­rı, 12 Ey­lül dar­be­ci­le­ri­nin is­te­di­ği şe­kil­de or­ta­ya çık­ma­dı. Bu şe­kil­de da­ha si­vil de­mok­ra­tik bir sü­reç baş­la­dı. An­cak top­lu­mun ve si­ya­si par­ti­le­rin üze­rin­de­ki “de­li göm­le­ği”ni yır­tıp at­mak müm­kün ol­ma­dı, ol­sa ol­sa göm­lek bi­raz gev­şe­di. 12 Ey­lül’ün is­tik­rar adı­na oto­ri­ter bir şe­kil­de da­yat­tı­ğı iki bu­çuk par­ti­li dü­zen bir sü­re son­ra, tam da on­la­rın des­tek­le­dik­le­ri ge­le­nek­le­rin aley­hi­ne, tas­fi­ye et­mek is­te­dik­le­ri ge­le­nek­le­rin le­hi­ne iş­le­me­ye baş­la­dı. 28 Şu­bat’ta­ki post-mo­dern dar­be­ye ve 27 Ni­san’da­ki e-bil­di­ri­ye ba­kı­lır­sa dar­be­ci­le­rin kur­may ze­ka­sı­nın Tur­gut Su­nalp’e nis­pet­le ne öl­çü­de ge­liş­ti­ği hâ­lâ tar­tış­ma ko­nu­su. Si­ya­si par­ti­le­rin ve top­lu­mun “de­li göm­le­ği”ni yırt­mak ba­kı­mın­dan kat et­ti­ği me­sa­fe­nin ise gi­de­rek art­tı­ğı­nı söy­le­mek müm­kün.

Paylaş Tavsiye Et