Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (March 2006) > Dosya > Dünyada petrol problemi
Dosya
Dünyada petrol problemi
Sohbet Karbuz
İN­SA­NOĞ­LU­NUN ya­şa­mı­na hiç­bir ener­ji kay­na­ğı şim­di­ye dek pet­rol ka­dar dâ­hil ol­ma­dı­ğı için 20. yüz­yıl pet­rol ça­ğı ola­rak da ad­lan­dı­rıl­dı. Pet­ro­le ba­ğım­lı­lık o ka­dar art­tı ki, o ar­tık sı­ra­dan bir ürün ol­mak­tan çı­ka­rak je­o-po­li­tik ve je­o-stra­te­jik bir ürün ha­li­ne gel­di.
Pet­rol dün­ya top­lam ener­ji tü­ke­ti­min­de %35’lik pay­la ilk sı­ra­da yer alı­yor. Ula­şım­da ve ham­mad­de sek­tö­rün­de kul­la­nı­lan ener­ji­nin he­men he­men ta­ma­mı, ta­rım­da ise ya­rı­dan faz­la­sı pet­rol­den kar­şı­la­nı­yor.
Bu­gün dün­ya­da gün­de 84 mil­yon va­ril pet­rol tü­ke­ti­li­yor, ya­ni sa­ni­ye­de 150 mil­yon lit­re. Tah­min­le­re gö­re, önü­müz­de­ki 25 yıl için­de dün­ya pet­rol ta­le­bi %50 ar­ta­rak gün­de 120 mil­yon va­ril sı­nı­rı­na da­ya­na­cak.
Geç­ti­ği­miz bir­kaç yıl­dır pet­rol cep­he­sin­de ya­şa­nan ge­liş­me­ler, bu ta­le­bin kar­şı­la­nıp kar­şı­la­na­ma­ya­ca­ğı so­ru­su­nu bir kez da­ha dün­ya gün­de­mi­ne ge­tir­di. İyim­ser ola­rak ni­te­le­nen ulus­la­ra­ra­sı ku­ru­luş­lar, tek­no­lo­ji­nin her za­man­ki gi­bi im­da­da ye­ti­şe­ce­ği­ni, al­ter­na­tif­le­rin ge­liş­ti­ri­le­ce­ği­ni, bu ne­den­le de bü­yük ya­tı­rım­la­rın ge­rek­li­li­ği­ni sa­vu­nu­yor ve 2030 yı­lın­dan ön­ce pet­rol ar­zı­nın, ta­le­bi kar­şı­la­ma­sı ko­nu­sun­da her­han­gi bir sı­kın­tı ön­gör­me­dik­le­ri­ni ifa­de edi­yor­lar.
2002 yı­lı ba­şın­da 20 do­lar olan pet­rol fi­ya­tı yu­ka­rı­ya doğ­ru tır­man­ma­ya baş­la­dı ve ge­çen se­ne 70 do­la­rı test et­ti. Bu se­yir ge­çi­ci bir ha­re­ket ola­rak al­gı­lan­dı. Ve­ne­zü­el­la ve Ni­jer­ya’da­ki olay­lar, Nor­veç’te­ki grev ve Irak’ın iş­ga­li ile or­ta­ya çı­kan arz­da­ki da­ral­ma di­ğer ül­ke­ler­de­ki üre­tim ar­tış­la­rı ile kar­şı­la­na­bi­lir, de­nil­di. Bu yüz­den pet­rol ih­raç eden ül­ke­le­rin üre­tim ka­pa­si­te­le­ri­ni zor­la­ma­sı is­ten­di. OPEC ko­ta sı­nır­la­rı­nı gev­şet­ti, hat­ta fi­yat ban­dı­nı or­ta­dan kal­dır­dı. Rus­ya, ta­ri­hî üre­tim re­kor­la­rı­na doğ­ru git­ti. Ne­ti­ce­de atıl üre­tim ka­pa­si­te­si bi­le ar­tık ner­dey­se kal­ma­dı. Ra­fi­ne­ri­ler tam ka­pa­si­te ça­lış­tı­ğı hal­de ta­le­bi kar­şı­la­mak­ta zor­la­nıl­dı. Bu da yet­mi­yor­muş gi­bi Mek­si­ka Kör­fe­zi’ni vu­ran tay­fun­lar pet­rol pi­ya­sa­sı­nı alt üst et­ti. Spe­kü­la­tör­le­rin de bu fır­sat­la­rı ka­çır­ma­ma­sı pet­rol fi­yat­la­rı­nın sü­rek­li ola­rak 50 do­la­rın üze­rin­de kal­ma­sı­na yar­dım et­ti.
İh­ti­ya­cı kar­şı­la­mak­ta bu­gün bi­le zor­la­nıl­dı­ğı bir or­tam­da, önü­müz­de­ki 25 yıl için­de %50 art­ma­sı bek­le­nen ta­lep na­sıl kar­şı­la­na­bi­le­cek; da­ha da önem­li­si, han­gi fi­yat­lar­da? Tek­no­lo­ji ve ya­tı­rım ger­çek bir ilaç mı, yok­sa ger­çek­le­ri sap­tır­ma­da kul­la­nı­lan bir araç mı?
Pa­ra ve tek­no­lo­ji, pet­ro­lü bul­ma­da ve üre­ti­mi ar­tır­ma­da bel­ki önem­li rol oy­na­ya­bi­lir; ama var ol­ma­yan pet­ro­lü bu­la­maz. Bu ne­den­le­dir ki, ulus­la­ra­ra­sı pet­rol şir­ket­le­ri ar­tık es­ki­den ol­du­ğu gi­bi bü­yük pet­rol sa­ha­la­rı keş­fi ümi­di­ni git­tik­çe yi­ti­ri­yor ve de­rin de­niz­ler­de umut bu­lu­yor.
Ge­le­cek­te­ki üre­tim, bir ta­raf­tan yıl­lık %5 olan, tü­ken­me­den kay­nak­la­nan aza­lı­şı kar­şı­la­ma­lı; di­ğer ta­raf­tan da ek mik­tar­lar ila­ve et­me­li. Son yir­mi yıl­dır ya­pı­lan ke­şif­ler ise üre­ti­mi kar­şı­la­mı­yor. Şüp­he­siz dün­ya ça­pın­da ha­len keş­fe­dil­me­yi bek­le­yen pet­rol sa­ha­la­rı mev­cut. Fa­kat ye­ni sü­per dev pet­rol sa­ha­la­rı­nın keş­fe­dil­me ola­sı­lı­ğı ner­dey­se kal­ma­dı ve son al­tı yıl­dır böy­le bir pet­rol sa­ha­sı keş­fe­dil­me­di. Aca­ba bu ka­dar tek­no­lo­ji­ye ve pa­ra­ya sa­hip şir­ket­ler çok mu be­ce­rik­siz­di?
Bu­gün dün­ya pet­ro­lü­nün %50’si, or­ta­la­ma ya­şı 25’ten faz­la olan yak­la­şık 130 dev pet­rol sa­ha­sın­dan çı­ka­rı­lı­yor. 2005 yı­lın­da dün­ya­nın en bü­yük pet­rol sa­ha­sı olan Gha­war’ın ar­tık öm­rü­nün ikin­ci ya­rı­sı­na geç­ti­ği id­di­ala­rı bir bom­ba et­ki­si ya­rat­tı. 2006 Ocak’ın­da dün­ya­nın en bü­yük ikin­ci pet­rol sa­ha­sı olan Can­tar­rell’in üre­ti­min­de zir­ve nok­ta­sı­na bek­le­nen­den er­ken ge­li­ne­ce­ği­nin Mek­si­ka hü­kü­me­ti ta­ra­fın­dan açık­lan­ma­sı ikin­ci bom­ba ol­du. He­men pe­şin­den de Şu­bat ayın­da dün­ya­nın üçün­cü bü­yük sa­ha­sı olan Ku­veyt’in Bur­gan sa­ha­sın­da üre­ti­min tah­min edil­di­ği gi­bi gün­de 2 mil­yar va­ri­le çı­ka­ma­ya­ca­ğı ve hat­ta Ku­veyt’in pet­rol re­zerv­le­ri­nin res­mî ra­ka­mın an­cak ya­rı­sı ka­dar ol­du­ğu ha­be­ri ise üçün­cü bom­ba ol­du.
Res­mî ra­kam­la­ra gö­re 1 Ocak 2006 ta­ri­hi iti­ba­riy­le dün­ya is­pat­lan­mış pet­rol re­zerv mik­ta­rı 1,3 tril­yon va­ril­di. Fa­kat bu ra­ka­mın doğ­ru­lu­ğu iki te­mel ne­den­den ötü­rü şüp­he uyan­dı­rı­yor. Bi­rin­ci­si 1980’li yıl­la­rın so­nu­na doğ­ru her­han­gi bir bü­yük ke­şif kay­de­dil­me­me­si­ne rağ­men, bir­çok OPEC üye­si­nin ge­ti­ri­len ko­ta sis­te­min­den da­ha faz­la pay al­mak ama­cıy­la re­zerv ra­kam­la­rı­nı bir ge­ce­de 300 mil­yar va­ril şi­şir­me­le­ri­dir. İkin­ci­si ise özel­lik­le ba­zı OPEC üye­le­ri­nin bü­yük mik­tar­lar­da üre­tim yap­ma­la­rı­na kar­şın, re­zerv ra­kam­la­rı­nı 10 yıl­dan be­ri hiç de­ğiş­tir­me­me­le­ri­dir. Bu du­ru­mun man­tık alır hiç­bir ta­ra­fı yok.
Pet­rol ye­ni­le­ne­me­yen bir kay­nak­tır ve bir gün bi­te­cek­tir. Fa­kat asıl önem­li olan, pet­ro­lün ne za­man bi­te­ce­ği de­ğil, dün­ya­da­ki pet­ro­lün ne za­man ya­rı­sı­nı tü­ket­miş ola­ca­ğı­mız­dır. Çün­kü o nok­ta­dan son­ra -ki bu­na pet­ro­lün üre­tim zir­ve­si den­mek­te­dir- arz, ar­tan ta­le­bi kar­şı­la­ma­ya­cak, ucuz ve ko­lay pet­rol dev­ri ka­pa­na­cak­tır. Her ge­çen gün bu zir­ve nok­ta­sı­na bi­raz da­ha yak­la­şı­yo­ruz.
Kon­van­si­yo­nel ol­ma­yan pet­rol ola­rak bi­li­nen kat­ran kum­la­rı, şeyl, ağır pet­rol, kö­mür, gaz ve bi­yo­mas­tan ya­pı­lan üre­ti­min va­ril ba­şı­na or­ta­la­ma üre­tim ma­li­ye­ti çok yük­sek. Ay­rı­ca kon­van­si­yo­nel pet­rol gi­bi bü­yük mik­tar­lar­da üre­til­me­le­ri, tek­no­lo­ji ne ka­dar ge­liş­se de, açı­ğı ka­pat­ma­ya ye­ter­li gö­rül­mü­yor. Ör­ne­ğin, ile­ri­ki 10 yıl­da dev­re­ye gi­re­cek ve gir­me­si ola­sı bu tip pro­je­ler­den el­de edil­me­si bek­le­nen pet­rol mik­ta­rı gün­de 5 mil­yon va­ri­li geç­mi­yor. Hid­ro­jen de im­da­da za­ma­nın­da ye­ti­şe­me­ye­cek­tir. Pet­rol ta­sar­ru­fu ve pet­ro­lü ve­rim­li kul­lan­ma ko­nu­la­rı­na şim­di­den cid­di bir ağır­lık ve­ril­me­me­si in­sa­noğ­lu­nun bir ayı­bı­dır.
Pet­ro­lün üre­tim zir­ve­si bi­ze ucuz, bol ve ko­lay pet­rol dev­ri­nin ar­tık ka­pan­mak üze­re ol­du­ğu­nu bil­di­ri­yor. Chev­ron­Te­xa­co’nun rek­lâm­la­rın­da be­lir­ti­len “ar­tık ucuz pet­rol dev­ri­nin so­nu­na ge­li­yo­ruz... Tü­ket­ti­ği­miz her iki va­ril pet­ro­lün ye­ri­ne an­cak bir va­ril ye­ni pet­rol bu­lu­yo­ruz” ifa­de­si bo­şu­na de­ğil.
Pet­ro­lün üre­tim zir­ve­si ve arz gü­ven­li­ği iliş­ki­si­ni ulus­la­ra­ra­sı ku­ruş­lar ha­len cid­di­ye al­mı­yor ol­sa da, bu­nu cid­di­ye alan­la­rın sa­yı­sı git­tik­çe ar­tı­yor. Ör­ne­ğin, 2005 yı­lın­da sağ­cı İn­gi­liz Ulu­sal Par­ti­si ve sol­cu Ye­ni Ze­lan­da İş­çi Par­ti­si pet­rol üre­tim zir­ve­si ko­nu­su­nu par­ti prog­ra­mı­na al­dı. Ame­ri­kan Tem­sil­ci­ler Mec­li­si’nde 7 Ara­lık 2005’te bu ko­nu­da otu­rum ya­pıl­dı.
Ge­or­ge Bush 31 Ocak 2006 ta­ri­hin­de Ame­ri­kan Kon­gre­si’nde yap­tı­ğı “Bir­li­ğin Du­ru­mu” ko­nuş­ma­sın­da “ABD pet­ro­le ba­ğım­lı­dır; ama bu ba­ğım­lı­lı­ğı yen­me­miz ge­re­kir” de­mek­le üs­tü ka­pa­lı ola­rak bu ko­nu­yu di­le ge­ti­ri­yor­du. Şu­bat 2006 ba­şın­da da İs­veç hü­kü­me­ti, ül­ke­nin 2020 yı­lın­da pet­rol ba­ğım­lı­lı­ğın­dan kur­tul­ma­sı ama­cıy­la bir ko­mi­te oluş­tur­du­ğu­nu res­men ilan et­ti. Avus­tral­ya ve İn­gi­liz hü­kü­met­le­ri 2006 yı­lı ba­şın­da pet­rol ar­zı­nı ve pet­ro­lün üre­tim zir­ve­si­ni araş­tır­ma­ya yö­ne­lik özel ko­mis­yon­lar oluş­tur­du.
Ye­ni yıl, Rus Gaz­prom şir­ke­ti­nin Uk­ray­na’ya olan gaz sev­kı­ya­tı­nı kes­me­siy­le baş­la­dı. Pe­şin­den Rus­ya’nın Gür­cis­tan’a gaz ta­şı­yan bo­ru­la­rı sa­bo­te edil­di. Oy­sa G-8 Dö­nem Baş­ka­nı olan Rus­ya, ener­ji gü­ven­li­ği­ni bir nu­ma­ra­lı gün­dem mad­de­si yap­tı. Bu ara­da Ni­jer­ya’da pet­rol te­sis­le­ri­ne ya­pı­lan sal­dı­rı­lar, üre­ti­mi teh­dit et­me­ye baş­la­dı. İran, nük­le­er fa­ali­yet­le­rin­den do­la­yı bir yap­tı­rım ka­ra­rı ile kar­şı­laş­tı­ğı tak­dir­de pet­rol ve gaz ih­ra­ca­tı­nı ke­se­ce­ği­ni açık­la­dı.
Kı­sa­ca­sı, pet­rol üre­tim zir­ve­si­ne ulus­la­ra­ra­sı or­ga­ni­zas­yon­la­rın id­di­a et­ti­ği­nin ak­si­ne 2030 yı­lın­dan çok da­ha ön­ce ge­li­ne­cek­tir. Bu­nun ha­len göz ar­dı edil­me­si, dün­ya eko­no­mi­si ve hat­ta in­sa­noğ­lu için çok cid­di so­nuç­la­ra yol aça­bi­lir.
Pet­ro­lün stra­te­jik bir ürün ola­rak baş­rol oy­na­dı­ğı ye­ni bir je­o-po­li­tik ve je­o-stra­te­jik dö­nem baş­la­dı. Pet­rol eko­no­mi­si­ne ba­ğım­lı­lık ve ar­tan pet­rol fi­yat­la­rı ye­ni eko­no­mik, dip­lo­ma­tik, je­opo­li­tik ve as­ke­rî den­ge­le­rin or­ta­ya çık­ma­sı­na ne­den ola­cak­tır. Aca­ba bu bü­yük tsu­na­mi­ye ne ka­dar ha­zır­lık­lı­yız?

Paylaş Tavsiye Et