Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Siyaset
Türkiye ve Rusya’nın enerji atakları
Vügar İmanbeyli
TÜR­Kİ­YE’NİN pet­rol ve do­ğal­gaz gi­bi ener­ji kay­nak­la­rı­na ol­duk­ça faz­la ih­ti­yaç duy­ma­sı, med­ya­da bu ko­nu­da­ki has­sa­si­ye­ti ar­tı­rır­ken, ül­ke­den ge­çi­ril­me­si plan­la­nan bo­ru hat­la­rı­nı da de­vam­lı gün­dem­de tu­tu­yor. Hat­ta Rus­ya’nın son dö­nem­de­ki gi­ri­şim­le­riy­le ener­ji hat­la­rı­nın gü­zer­ga­hı mev­zu­sun­da Tür­ki­ye’nin by-pass edil­di­ği, ül­ke­nin ar­tık ener­ji ko­ri­do­ru ol­ma vas­fı­nı kay­bet­ti­ği ile­ri sü­rül­müş­tü. An­cak ener­ji na­kil hat­la­rı açı­sın­dan Tür­ki­ye coğ­raf­ya­sı öne­mi­ni hâ­lâ mu­ha­fa­za edi­yor.
Bi­lin­di­ği gi­bi, Ma­yıs ayın­da Rus­ya Dev­let Baş­ka­nı Vla­di­mir Pu­tin’in Or­ta As­ya zi­ya­re­ti sı­ra­sın­da Türk­me­nis­tan ile Ha­zar kı­yı­sın­dan ge­çe­cek ye­ni bir do­ğal­gaz bo­ru hat­tı an­laş­ma­sı im­za­lan­mış ve di­ğer böl­ge ül­ke­le­ri de bu hat­ta ka­tı­la­bi­le­cek­le­ri­ni be­yan et­miş­ler­di. Ha­zi­ran’da ise Rus­ya, Ka­ra­de­niz’den ge­çe­rek Bul­ga­ris­tan’ın Bur­gaz, bu­ra­dan da Yu­na­nis­tan’ın De­dea­ğaç nok­ta­sı­na ula­şa­cak bir do­ğal­gaz bo­ru hat­tı pro­je­si için il­gi­li hü­kü­met­ler­le mu­ta­ba­ka­ta var­dı. “Gü­ney Akım” ola­rak ad­lan­dı­rı­lan bu hat­la, Do­ğu Av­ru­pa ve Bal­kan ül­ke­le­ri­ne Rus ga­zı te­min edil­me­si amaç­la­nı­yor.
Tür­ki­ye’nin dâ­hil ol­du­ğu mev­cut pro­je­le­re ba­kıl­dı­ğın­da ise bi­ri Yu­na­nis­tan ve İtal­ya’ya, di­ğe­ri de Avus­tur­ya’ya va­ra­cak olan iki do­ğal­gaz bo­ru hat­tın­dan bah­se­di­le­bi­lir. Na­buc­co ola­rak ad­lan­dı­rı­lan bu ikin­ci pro­je­nin, 25-31 mil­yar met­re­küp ta­şı­ma ka­pa­si­te­si­ne sa­hip ola­ca­ğı; bu­nun Azer­bay­can, İran, Türk­me­nis­tan ve ile­ri­de Mı­sır ve Irak do­ğal­ga­zı­nı Tür­ki­ye üze­rin­den Av­ru­pa’ya ulaş­tı­ra­bi­le­cek ha­le ge­le­ce­ği kay­de­di­li­yor. Ha­zar ve Or­ta­do­ğu ga­zı­nı ile­te­cek olan bu hat, AB ül­ke­le­ri­nin do­ğal­gaz­da Rus­ya’ya olan ba­ğım­lı­lık­la­rı­nı azal­ta­cak ni­te­lik­te. Bu­nun ya­nın­da, Ocak 2006’da­ki Rus­ya-Uk­ray­na gaz kri­zi­nin ha­fı­za­lar­da ta­ze­li­ği­ni ko­ru­du­ğu göz önü­ne alı­na­cak olur­sa, AB’nin ener­ji kay­nak­la­rı­nı çe­şit­len­dir­mek­ten vaz­geç­me­si­nin çok za­yıf bir ih­ti­mal ol­du­ğu gö­rü­le­cek­tir. Do­la­yı­sıy­la, Na­buc­co pro­je­si her ha­lü­kar­da ha­ya­ta ge­çi­ri­le­cek­tir. Ay­rı­ca, 13 Tem­muz’da Tür­ki­ye’nin İran ile ge­rek bu ül­ke­nin, ge­rek­se Türk­men ga­zı­nın Av­ru­pa’ya ulaş­tı­rıl­ma­sı hu­su­sun­da, ya­ni Na­buc­co’ya gaz te­mi­nin­de mu­ta­ba­ka­ta var­dı­ğı açık­lan­dı. Di­ğer yan­dan, ka­pa­si­te­si 16 mil­yar met­re­küp olan Ba­kü-Tif­lis-Er­zu­rum hat­tın­dan bir bu­çuk ay­dır gi­riş ya­pan Azer­bay­can ga­zı­nın yıl­so­nu­na ka­dar 6,6 mil­yar met­re­kü­pe çı­ka­ca­ğı be­lir­ti­li­yor ve Ey­lül’de bu hat­tan Yu­na­nis­tan’a gaz ve­ril­me­si plan­la­nı­yor. Kı­sa­ca­sı, Ba­kü-Tif­lis-Cey­han da he­sa­ba ka­tıl­dı­ğın­da Tür­ki­ye’nin, ener­ji na­kil hat­la­rı­nın hiç de dı­şın­da kal­ma­dı­ğı/ka­la­ma­ya­ca­ğı gö­rü­lü­yor.
Son ola­rak, böl­ge ül­ke­le­ri­nin ken­di kay­nak­la­rı­nı dün­ya pi­ya­sa­la­rı­na ulaş­tır­ma­da Rus­ya’nın te­ke­lin­den kur­tul­ma­ya is­tek­li ol­duk­la­rı kay­de­di­li­yor. Söz­ge­li­mi, 8 Ağus­tos’ta Azer­bay­can Cum­hur­baş­ka­nı İl­ham Ali­yev ile Ka­za­kis­tan Cum­hur­baş­ka­nı Nur­sul­tan Na­zar­ba­yev’in gö­rüş­me­sin­de Ba­kü-Tif­lis-Cey­han hat­tı­na da­ha faz­la Ka­zak pet­ro­lü ve­ril­me­si­ne yö­ne­lik an­laş­ma im­za­lan­dı. Türk­men­ba­şı’nın ölü­mün­den son­ra Aş­ka­bat-Ba­kü iliş­ki­le­ri­nin ge­liş­me­ye baş­la­ma­sı, Türk­men ga­zı­nın Ha­zar üze­rin­den nak­le­dil­me­sin­de muh­te­mel iş­bir­li­ği pers­pek­ti­fi­ni de do­ğur­du. Bü­tün bu ge­liş­me­ler ışı­ğın­da, tep­ki­le­re rağ­men Tür­ki­ye coğ­raf­ya­sı­nın, böl­ge kay­nak­la­rı­nın Av­ru­pa’ya nak­li ko­nu­sun­da ha­ya­ti­li­ği­ni ko­ru­du­ğu söy­le­ne­bi­lir.
 
Ku­zey Buz De­ni­zi İçin Mü­ca­de­le
Öte yan­dan Ağus­tos baş­la­rın­da Rus araş­tır­ma­cı­la­rın Ku­zey Buz De­ni­zi’ne (Rus­lar için ok­ya­nus) şa­şa­a­lı bir çı­kar­ma yap­ma­la­rı, bu böl­ge­de de ener­ji kay­nak­la­rı için tam an­la­mıy­la bir re­ka­be­tin ya­şan­dı­ğı­nı gös­ter­di. Buz­la­rı kı­ra­rak iki ge­mi ile Ku­zey Kut­bu’na ula­şan Rus eki­bi, bu­ra­da iki ba­tis­kaf­la 4300 met­re de­rin­li­ğe da­lış ya­pa­rak su ve top­rak nu­mu­ne­le­ri al­dık­tan son­ra ti­tan­dan ha­zır­lan­mış üç renk­li ül­ke bay­ra­ğı­nı de­niz ze­mi­ni­ne bı­rak­tı­lar. Araş­tır­ma eki­bi­nin baş­ka­nı Ar­tur Çi­lin­ga­rov, Mos­ko­va’ya dö­ner dön­mez Ku­zey Kut­bu’nun Rus­ya’ya ait ol­du­ğu­nu be­yan et­ti. As­lın­da bu ku­tup yol­cu­lu­ğu­nun ama­cı, ze­min etüt­le­ri ya­pa­rak de­niz al­tın­da­ki Lo­mo­no­sov sı­ra­dağ­la­rı­nın, Si­bir­ya’nın do­ğal uzan­tı­sı ol­du­ğu­nu is­pat et­mek­ti. Zi­ra BM’nin 1982 De­niz Hu­ku­ku Söz­leş­me­si’ne gö­re, her sa­hil­dar ül­ke 12 mil­lik ka­ra­su­la­rı­na ve 200 mil­lik de mün­ha­sır eko­no­mik böl­ge­ye sa­hip ola­bi­lir. Bu­nun öte­sin­de bir hak id­di­a et­mek için ise söz ko­nu­su de­niz ya­ta­ğı­nın, sa­hil­dar ül­ke­nin kı­ta sa­han­lı­ğı­nın do­ğal uzan­tı­sı ol­du­ğu­nun is­pat edil­me­si ge­re­kir. 2002’de de­lil ye­ter­siz­li­ğin­den BM baş­vu­ru­su olum­suz ce­vap­la­nan Rus­ya, şim­di ye­ni araş­tır­ma­lar­la id­di­ala­rı­na da­ya­nak arı­yor.
Hak id­di­a edi­len ala­nın 1,2 mil­yon ki­lo­met­re­ka­re ol­ma­sı­nın öte­sin­de pet­rol ve do­ğal­gaz kay­nak­la­rı cen­ne­ti ol­du­ğu­nu ha­tır­lat­mak­ta ya­rar var. Çün­kü bu­ra­da dün­ya hid­ro­kar­bon re­zerv­le­ri­nin üç­te bi­ri ve­ya 100 mil­yar ton pet­ro­le eş­de­ğer ya­kıt bu­lun­du­ğu be­lir­ti­li­yor. Kü­re­sel ısın­ma ile be­ra­ber bu­zul­la­rın eri­me­ye yüz tut­ma­sı, Ku­zey Kut­bu’nu ye­ral­tı ser­vet­le­ri­ni çı­kar­ma­ya el­ve­riş­li ha­le ge­ti­ri­yor. Rus­ya İlim­ler Aka­de­mi­si’nden Or­di­nar­yüs Prof. A. Kon­to­ro­vich, bu ya­tak­la­rın iş­le­til­me­si için ile­ri tek­no­lo­ji ge­rek­ti­ği­ni be­lir­ti­yor. Ona gö­re, pet­ro-gaz en­düs­tri­si bu yön­de yük­lü mik­tar­da si­pa­riş­ler ve­rir­se şa­yet, bu sek­tör, ül­ke­nin çok yön­lü ge­liş­me­si için lo­ko­mo­tif ro­lü oy­na­ya­bi­lir; böy­le­ce Rus­ya dün­ya­da önem­li atı­lım­lar ya­pa­cak dü­ze­ye ge­le­bi­lir. Öte yan­dan Çi­lin­ga­rov’un Du­ma Baş­kan Yar­dım­cı­sı ve Bir­le­şik Rus­ya Par­ti­si üye­si ol­ma­sı, ay­rı­ca bu par­ti­den iki mil­let­ve­ki­li­nin da­ha ekip­te bu­lun­ma­sı, söz ko­nu­su çı­kar­ma­nın Ka­sım’da ya­pı­la­cak par­la­men­to se­çim­le­ri ön­ce­sin­de iç ka­mu­oyu­nu mo­ti­ve eden bir fak­tör ol­ma­sı ih­ti­ma­li­nin de ko­nu­şul­ma­sı­na ne­den olu­yor.
Rus­ya’da bu he­sap­lar ya­pı­lır­ken söz ko­nu­su ‘je­opo­li­tik’ çı­kar­ma, fin­can­cı ka­tır­la­rı­nı ür­küt­mü­şe ben­zi­yor. Ni­te­kim Ku­zey Kut­bu’nun di­ğer sa­hil­dar ül­ke­le­ri, ya­ni Ka­na­da, ABD, Da­ni­mar­ka ve Nor­veç, Rus­ya’nın bu ha­re­ke­ti­ne tep­ki­le­ri­ni he­men or­ta­ya koy­du­lar. ABD Se­na­to­su, ge­rek böl­ge­de ile­ri araş­tır­ma­lar, ge­rek­se ye­ni buz­kı­ran ge­mi­ler için 8,2 mil­yar do­lar­lık büt­çe­yi he­men onay­la­dı. Ku­zey Kut­bu’nun ken­di­si­ne ait ol­du­ğu­nu 1950’li yıl­lar­dan be­ri dil­len­di­ren Ka­na­da ise böl­ge­de acil bir as­ke­rî tat­bi­ka­ta baş­la­dı; mev­zu­ba­his yer­ler­de ül­ke sa­vun­ma­sı­nı tah­kim et­mek için ise 8 mil­yar do­lar ayır­ma­yı plan­lı­yor. Da­ni­mar­ka da, söz ko­nu­su böl­ge­nin Grön­land Ada­sı’nın de­va­mı ol­du­ğu­nu ka­nıt­la­ma ama­cıy­la araş­tır­ma­cı­la­rı­nı se­fer­ber et­ti.
Gö­rü­nen o ki yaş­lı dün­ya­mız, prob­lem­le­ri­ni çö­zü­me ka­vuş­tur­ma­sı bek­le­nen BM’nin güç­süz ol­du­ğu bir or­tam­da nev­zu­hur bir kü­re­sel ge­ri­lim ala­nı ile da­ha kar­şı kar­şı­ya. Bü­yük güç­le­rin de­vam­lı yı­ğı­nak ya­pa­rak gir­dik­le­ri 21. yüz­yıl­da söz ko­nu­su kay­nak­la­rın pay­la­şı­mı­nın na­sıl ya­pı­la­ca­ğı ise meç­hul. An­la­şı­lan, önü­müz­de­ki dö­nem­de kla­sik je­opo­li­ti­ğin ye­ni mak­si­mi, “he­art­lan­de de­ğil, Ku­zey Kut­bu’na hâ­kim olan dün­ya­ya hâ­kim olur” şek­li­ne dö­nü­şe­cek.

Paylaş Tavsiye Et