Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Siyaset
Zimbabve’de Mugabe’nin yavaş ölümü
Mehmet Özkan
ÖZEL­LİK­LE son bir­kaç yıl­dır Af­ri­ka’nın en so­run­lu ül­ke­le­rin­den bi­ri olan Zim­bab­ve’de me­se­le­ler ge­rek iç ge­rek­se dış bo­yu­tuy­la gi­de­rek da­ha faz­la kar­ma­şık­la­şa­rak ade­ta çö­züm­süz ha­le gel­miş­ti. Fa­kat Gü­ney Af­ri­ka Dev­let Baş­ka­nı Tha­bo Mbe­ki’nin Af­ri­ka Bir­li­ği adı­na Mart 2008’de­ki olay­lı dev­let baş­kan­lı­ğı se­çim­le­rin­den son­ra ara­bu­lu­cu ola­rak yap­tı­ğı gi­ri­şim­ler, 15 Ey­lül 2008’de Dev­let Baş­ka­nı ve ZA­NU-PF li­de­ri Ro­bert Mu­ga­be ile mu­ha­le­fet par­ti­si MDC li­de­ri Mor­gan Tsvan­gi­rai ara­sın­da va­rı­lan bir ik­ti­dar pay­la­şı­mı an­laş­ma­sıy­la so­nuç­lan­dı ve ül­ke­nin ge­le­ce­ği için ümit­le­rin ye­ni­den ye­şer­me­si­ne yol aç­tı. Bu an­laş­ma, kuş­ku­suz Zim­bab­ve’nin ge­le­ce­ği ka­dar böl­ge­sel ve kü­re­sel et­ki­le­ri açı­sın­dan da son de­re­ce önem ta­şı­yor.
Zim­bab­ve 1980 yı­lın­da İn­gil­te­re’den ba­ğım­sız­lı­ğı­nı ka­zan­dı­ğın­dan be­ri Ro­bert Mu­ga­be dev­let baş­kan­lı­ğı kol­tu­ğun­da otu­ru­yor. Mu­ga­be 80’ler bo­yun­ca Af­ri­ka’da sö­mür­ge kar­şı­tı ha­re­ket­le­rin kah­ra­ma­nı iken, 90’lar­da hal­kı­na ver­di­ği söz­le­ri ye­ri­ne ge­ti­re­me­me­si so­nu­cu es­ki iti­ba­rı­nı ya­vaş ya­vaş kay­bet­ti. 2000’le­re ge­lin­di­ğin­de ise Mu­ga­be için za­man iyi­ce da­ral­dı ve li­der­li­ği hem içe­ri­de hem de dı­şa­rı­da eleş­ti­ril­me­ye baş­lan­dı. İş­te bu nok­ta­dan son­ra Mu­ga­be ag­re­sif bir tu­tum­la se­çim­le­re hi­le ka­rış­tır­ma­ya ve be­yaz­lar ta­ra­fın­dan kon­trol edi­len ara­zi­le­re el koy­ma­ya baş­la­dı. Cid­di tep­ki çe­ken bu tu­tum, ül­ke­nin ulus­la­ra­ra­sı sis­tem­den izo­las­yo­nu­na yol aç­tı. So­nuç­ta Zim­bab­ve eko­no­mi­si çök­tü, enf­las­yon mil­yon­la­ra ulaş­tı ve am­bar­go­lar so­nu­cu ül­ke­de te­mel ürün­ler bu­lu­na­maz ol­du. Bir­çok in­san ül­ke­yi terk ede­rek kom­şu ül­ke­le­re ya da Av­ru­pa’ya göç et­mek zo­run­da kal­dı.
Af­ri­ka ül­ke­le­ri, özel­lik­le de Gü­ney Af­ri­ka, bu sü­reç­te “ses­siz dip­lo­ma­si” adı­nı ver­di­ği bir yön­tem­le Zim­bab­ve’de­ki ik­ti­dar ve mu­ha­le­fe­ti bir ara­ya ge­tir­me­ye ça­lış­tı. An­laş­ma bu ça­ba­la­rın geç de ol­sa bir so­nu­cu ola­rak gö­rü­le­bi­lir. Zim­bab­ve’nin eko­no­mik ve si­ya­si an­lam­da çö­kü­şü, böl­ge­sel açı­dan in­san ha­re­ket­li­li­ği­ne ve bu­nun bir so­nu­cu ola­rak çe­şit­li sos­yal so­run­la­ra yol aç­tı. Bu­gün yak­la­şık dört mil­yon Zim­bab­ve­li Gü­ney Af­ri­ka’ya göç et­miş bu­lu­nu­yor. Bu du­rum za­ten iç sos­yal den­ge­si ye­te­ri ka­dar otur­ma­mış olan Gü­ney Af­ri­ka’yı da olum­suz yön­de et­ki­le­me­ye baş­la­dı. Bir­kaç ay ön­ce Gü­ney Af­ri­ka’da gö­rü­len ya­ban­cı­la­ra yö­ne­lik şid­det ey­lem­le­ri, as­lın­da kök­lü bir sos­yal so­run olsa da kom­şu ül­ke­ler­den ge­len aşı­rı gö­çün te­tik­le­me­siy­le or­ta­ya çık­tı. Yi­ne Zim­bab­ve’nin eko­no­mik ola­rak çö­kü­şü­nün ma­li­ye­ti­ni Gü­ney Af­ri­ka öde­mek zo­run­da kal­dı. Ge­rek ener­ji yar­dı­mı ge­rek­se eko­no­mik des­tek hep Gü­ney Af­ri­ka’dan git­ti. Mart ayın­da ya­pı­lan son dev­let baş­kan­lı­ğı se­çim­le­rin­de Mu­ga­be’nin, Tsvan­gi­ra­i’ye kar­şı kay­bet­ti­ği se­çi­mi ikin­ci tu­ra gö­tü­re­rek şid­det ve kor­ku ey­lem­le­ri so­nu­cu ka­zan­ma­sı, ar­tık bu so­run­da bir so­na ge­lin­di­ği­nin gös­ter­ge­siy­di. Ey­lül ayın­da ya­pı­lan ik­ti­dar pay­la­şı­mı an­laş­ma­sı bu sü­re­cin do­ğal bir so­nu­cuy­du.
Kü­re­sel açı­dan Zim­bab­ve so­ru­nu, doğ­ru­dan İn­gil­te­re ile il­gi­li ol­mak­la be­ra­ber son yıl­lar­da Af­ri­ka üze­rin­den Çin ve Ba­tı ara­sın­da ya­şa­nan re­ka­be­tin de bir öğe­si ol­du. 1980 yı­lın­da ya­pı­lan an­laş­ma ge­re­ği İn­gil­te­re’nin mad­di des­te­ğiy­le “gö­nül­lü sa­tı­cı-gö­nül­lü alı­cı” usu­lü ço­ğun­lu­ğu be­yaz­lar ta­ra­fın­dan kon­trol edi­len ta­rım ara­zi­le­ri­nin si­yah­la­ra trans­fe­ri ön­gö­rül­dü. Fa­kat İn­gil­te­re’nin bu ko­nu­da ver­di­ği söz­le­ri ge­cik­tir­me­si, Mu­ga­be için içiş­le­rin­de cid­di meş­rui­yet so­ru­nu­na yol aç­tı. İn­san­lar yir­mi yıl­lık ik­ti­dar­dan son­ra her­han­gi bir ka­lı­cı ara­zi re­for­mu gö­re­me­di­ler. Bu, Mu­ga­be’nin, bi­raz da İn­gil­te­re’ye me­saj ver­mek ba­bın­dan şid­det ve zor kul­lan­ma şek­lin­de­ki ba­zı uy­gu­la­ma­la­rı­na yol aç­tı. Bu du­ru­ma Ba­tı’nın aşı­rı tep­ki ver­me­si so­nu­cu Mu­ga­be, Ba­tı ve özel­lik­le de İn­gil­te­re ile ip­le­ri ko­par­dı. Ba­tı blo­ğun­dan ko­pan Zim­bab­ve, Çin ile iliş­ki­le­ri­ni ge­liş­tir­di ve bir­çok dev­let iş­let­me­si­ni Çin’e dev­ret­ti. Zim­bab­ve’nin her ge­çen gün Çin ile eko­no­mik iliş­ki­le­ri­ni ge­liş­tir­me­si Ba­tı ül­ke­le­ri­ni, özel­lik­le Af­ri­ka’da ar­tan Çin nü­fu­zu­nu den­ge­le­me­ye yö­ne­lik ça­ba­la­rı­nın bir par­ça­sı ola­rak, es­ki­den dış­la­dık­la­rı Mu­ga­be ile ye­ni ik­ti­dar pay­la­şı­mı an­laş­ma­sı çer­çe­ve­sin­de tek­rar­dan iliş­ki kur­ma­ya yö­nelt­ti. Her ne ka­dar AB ve ABD, ya­pı­lan an­laş­ma son­ra­sı “bek­le ve gör” stra­te­ji­si iz­le­ye­cek­le­ri­ni ilan et­ti­ler­se de an­laş­ma­da çok bü­yük bir ih­lal ol­ma­dı­ğı tak­dir­de Zim­bab­ve’ye özel­lik­le eko­no­mik an­lam­da des­tek ver­me­ye ha­zır­lar. Ya­pı­lan an­laş­ma çer­çe­ve­sin­de eko­no­miy­le il­gi­li ba­kan­lık­la­rı Ba­tı ta­ra­fın­dan des­tek­le­nen mu­ha­le­fet par­ti­si MDC’nin kon­trol ede­cek ol­ma­sı, Ba­tı’nın eko­no­mik des­te­ği­nin, an­laş­ma­nın en önem­li un­sur­la­rın­dan ol­du­ğu­nu gös­te­ri­yor.
İk­ti­dar pay­la­şı­mı an­laş­ma­sı­nın Zim­bab­ve iç si­ya­se­ti açı­sın­dan so­nu­cu ise Mu­ga­be’nin so­nu­nu ilan et­me­si. Mu­ga­be, her ne ka­dar ha­len dev­let baş­kan­lı­ğı kol­tu­ğun­da otu­ru­yor ol­sa da, ik­ti­dar pay­la­şı­mı­na git­mek zo­run­da kal­mış ol­ma­sı hem baş­ka bir al­ter­na­ti­fi­nin kal­ma­dı­ğı­nın hem de onur­lu bir çı­kış yo­lu ara­dı­ğı­nın işa­re­ti. An­laş­ma ge­re­ği yak­la­şık iki yıl son­ra se­çim­ler ve ye­ni ana­ya­sa ya­pı­la­cak. Eğer çok bü­yük bir ha­ta yap­maz­sa, mu­ha­le­fet par­ti­si MDC’nin se­çi­mi ka­zan­ma­ma­sı için hiç­bir ne­den yok. MDC’nin se­çi­mi ka­zan­ma­sı ve ül­ke­yi yö­net­me­si­ne izin ve­ril­me­si, yak­la­şık otuz yıl­lık Mu­ga­be re­ji­mi­nin so­nu­nu ge­ti­re­bi­lir.
Tüm bu de­ğer­len­dir­me­le­re rağ­men an­laş­ma ge­re­ği Mu­ga­be or­du­nun, Tsvan­gi­rai ise po­lis gü­cü­nün kon­tro­lü­nü elin­de tu­ta­cak. Mu­ga­be’nin or­du ile be­ra­ber bü­rok­ra­si ve ka­rar al­ma me­ka­niz­ma­sın­da­ki et­ki­si dü­şü­nül­dü­ğün­de, as­lın­da MDC’ye ve­ri­len rol son de­re­ce kü­çük gi­bi gö­rü­le­bi­lir. Fa­kat Mu­ga­be’nin ön­ce­ki po­li­ti­ka­la­rı dik­ka­te alın­dı­ğın­da bu as­lın­da bek­le­ne­nin de öte­sin­de bir pay­la­şım. MDC’ye özel­lik­le eko­no­mi ida­re­si­nin ve­ri­le­cek ol­ma­sı, as­lın­da mu­ha­le­fe­tin sa­de­ce ulus­la­ra­ra­sı fi­nan­sal des­tek için ik­ti­dar or­ta­ğı ya­pıl­dı­ğı iz­le­ni­mi de ve­ri­yor.
Zim­bab­ve so­ru­nu­nun ge­le­ce­ği­ni za­man gös­te­re­cek ol­mak­la bir­lik­te bu an­laş­ma­nın ba­şa­rı ile uy­gu­lan­ma­sı ve ül­ke­ye ba­rış ge­tir­me­si, Af­ri­ka’nın gü­ne­yin­de prob­lem­li olan son ül­ke­yi de bel­li bir is­tik­rar or­ta­mı­na ka­vuş­tu­rup böl­ge­sel ge­liş­me ve kal­kın­ma­nın önü­nü uzun va­de­de aça­bi­lir.

Paylaş Tavsiye Et