Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dosya
Ermenistan ile futbol diplomasisi
Bülent Aras
ER­ME­NİS­TAN Cum­hur­baş­ka­nı Serj Sar­kis­yan’ın Cum­hur­baş­ka­nı Ab­dul­lah Gül’ü 6 Ey­lül 2008’de Tür­ki­ye ile Er­me­nis­tan fut­bol ta­kım­la­rı ara­sın­da Eri­van’da oy­na­na­cak Dün­ya Ku­pa­sı ele­me ma­çı­na da­ve­ti ve Gül’ün da­ve­te ica­be­tiy­le iki ül­ke ara­sın­da fut­bol dip­lo­ma­si­si baş­la­dı. Tür­ki­ye, SSCB’nin da­ğıl­ma­sın­dan son­ra ku­ru­lan Er­me­nis­tan’ı 1991’de ta­nı­yan ilk ül­ke­ler ara­sın­da yer al­mış, an­cak Er­me­nis­tan ile dip­lo­ma­tik iliş­ki kur­ma­mış­tı.
Fut­bol dip­lo­ma­si­si ol­duk­ça kri­tik bir za­man­da gün­de­me gel­di. Her iki ül­ke­nin böl­ge­sel ön­ce­lik­le­ri ve Kaf­kas­ya’da ya­şa­nan önem­li ge­liş­me­ler bir an­lam­da ya­kın­laş­ma­ya im­kan ha­zır­la­dı. Tür­ki­ye ve Er­me­nis­tan’da iliş­ki­le­rin nor­mal­leş­me­si yö­nün­de or­ta­ya çı­kan si­ya­si ira­de, iş­le­rin kö­tü­ye git­ti­ği Kaf­kas­ya’da ba­rı­şın sağ­lan­ma­sı umu­du­nu do­ğur­du. Kaf­kas­lar’da or­ta­ya çı­kan ye­ni ba­rış uf­ku; Tür­ki­ye ve Er­me­nis­tan’ın iliş­ki­le­rin nor­mal­leş­me­si yö­nün­de­ki pers­pek­tif­le­ri, böl­ge­sel ge­liş­me­ler ve ulus­la­ra­ra­sı or­tam dik­ka­te alı­na­rak de­ğer­len­di­ri­le­bi­lir.
 
Tür­ki­ye’nin Yak­la­şı­mı
An­ka­ra’nın ba­kış açı­sıy­la iki­li iliş­ki­le­rin nor­mal­leş­me­si­nin önün­de­ki en cid­di en­gel­ler, Er­me­nis­tan’ın Ka­ra­bağ ve Aze­ri top­rak­la­rı­nın beş­te bi­ri­ni iş­gal al­tın­da tut­ma­sı, ba­ğım­sız­lık bil­dir­ge­si ve par­la­men­to ka­rar­la­rıy­la Tür­ki­ye ile sı­nır­la­rı ka­bul et­me­me­si ve ulus­la­ra­ra­sı iliş­ki­ler­de soy­kı­rım id­di­ala­rıy­la Tür­ki­ye’yi her fır­sat­ta kö­şe­ye sı­kış­tır­ma­ya ça­lış­ma­sı. Tür­ki­ye “kom­şu­lar­la sı­fır prob­lem” yak­la­şı­mı ile kom­şu ül­ke­ler­le iliş­ki­le­ri­ni ge­liş­ti­ri­yor, sı­nır­daş ol­du­ğu böl­ge­le­rin so­run­la­rıy­la il­gi­li cid­di gi­ri­şim­ler baş­la­tı­yor. An­cak Er­me­nis­tan, Tür­ki­ye’nin ba­şa­rı­lı dış po­li­ti­ka ham­le­si­nin tek is­tis­na­sı ola­rak ka­pa­lı sı­nı­rın öte ta­ra­fın­da so­run­la­rın çö­zü­le­me­di­ği ye­ga­ne kom­şu ül­ke du­ru­mun­da.
Tür­ki­ye bah­se­di­len so­run­lar se­be­biy­le Er­me­nis­tan ile dip­lo­ma­tik iliş­ki kur­ma­dı ve bu ül­ke­ye kar­şı bir böl­ge­sel izo­las­yon po­li­ti­ka­sı yü­rüt­tü. Si­vil top­lum ku­ru­luş­la­rı ve kar­şı­lık­lı he­yet­ler üze­rin­den iliş­ki­le­rin ge­liş­ti­ril­me­si yö­nün­de çe­şit­li gi­ri­şim­ler ya­pıl­dı. Ni­te­kim Baş­ba­kan Tay­yip Er­do­ğan “or­tak ta­rih ko­mis­yo­nu” ku­ru­la­rak soy­kı­rım id­di­ala­rı­nın bi­lim­sel bir plat­form­da tet­kik edil­me­si için Er­me­nis­tan’da­ki mu­ha­tap­la­rı­na bir mek­tup yaz­dı. İran yö­ne­ti­mi­nin Tür­ki­ye ve Er­me­nis­tan ara­sın­da ara­bu­lu­cu­luk yap­ma tek­li­fi kar­şı­sın­da Türk yet­ki­li­le­ri­nin Er­me­nis­tan ile gö­rü­şül­dü­ğü ce­va­bı­nı ver­me­le­rin­den son­ra ka­mu­oyuy­la pay­la­şıl­ma­yan giz­li bir dip­lo­ma­si­nin var­lı­ğı or­ta­ya çık­tı.
Rus­ya ve Gür­cis­tan ara­sın­da ya­şa­nan ça­tış­ma Kaf­kas­ya’da sta­tü­ko­nun sür­dü­rü­le­me­ye­ce­ği­ni gös­ter­di. Rus­ya’nın Gür­cis­tan’ı bom­ba­la­ma­sı ve ar­ka­sın­dan Ab­haz­ya ve Gü­ney Oset­ya’nın ba­ğım­sız­lı­ğı­nı ta­nı­ma­sı da böl­ge­nin öte­si­ne ge­çe­bi­le­cek bir ça­tış­ma po­tan­si­ye­li­ni or­ta­ya çı­kar­dı. Tür­ki­ye’nin öne­ri­si ile gün­de­me ge­len Kaf­kas­ya İs­tik­rar Plat­for­mu, böl­ge­de ba­rış di­na­mik­le­ri oluş­tur­ma­yı he­def­li­yor. Er­me­nis­tan bu gi­ri­şi­mi olum­lu bir adım ola­rak de­ğer­len­dir­di ve des­tek­le­ye­ce­ği­ni açık­la­dı. Er­me­nis­tan’ın böl­ge­sel ba­rış gi­ri­şim­le­ri­ne ta­raf ol­ma­sı Aze­ri-Er­me­ni so­run­la­rı­na çö­züm bu­lun­ma­sı ve Tür­ki­ye-Er­me­nis­tan iliş­ki­le­ri­nin nor­mal­leş­me­si için ol­maz­sa ol­maz bir ön­ko­şul ola­rak gün­dem­de kal­dı.
 
Er­me­nis­tan’ın Yak­la­şı­mı
Er­me­nis­tan için böl­ge­de ma­ruz kal­dı­ğı izo­las­yon ar­tık sür­dü­rü­le­mez ha­le gel­di. Mev­cut bo­ru hat­la­rın­dan Gür­cis­tan ve Tür­ki­ye ge­lir ve iti­bar el­de eder­ken, Er­me­nis­tan ta­ma­men dı­şa­rı­da kal­dı. Er­me­nis­tan’ın izo­las­yo­nu­nun eko­no­mik so­nu­cu sa­de­ce ener­ji pro­je­le­ri­nin dı­şın­da kal­ma­sı de­ğil. De­ni­ze sı­nı­rı ol­ma­yan Er­me­nis­tan’ın ti­ca­re­ti­ni Gür­cis­tan ve İran üze­rin­den ger­çek­leş­tir­me zo­run­lu­lu­ğu ma­li­yet­le­ri ar­tı­rı­yor ve eko­no­mi­si­ni zor du­ru­ma so­ku­yor. Er­me­nis­tan dış ti­ca­re­ti­nin %80’i Gür­cis­tan üze­rin­den ger­çek­le­şi­yor.
Rus­ya-Gür­cis­tan kri­zi sı­ra­sın­da Po­ti li­ma­nı­nın bom­ba­lan­ma­sı Er­me­nis­tan’ı ol­duk­ça güç du­rum­da bı­rak­tı. Yük­sek ma­li­ye­te ra­zı ol­sa bi­le Eri­van için İran, ka­ra ula­şı­mın­da­ zor­luk­lar, Gür­cis­tan ise mev­cut kriz do­la­yı­sıy­la gü­ven­siz­lik oluş­tu­ru­yor. Er­me­nis­tan için ti­ca­ret ve ula­şım gü­ven­li­ği önem­li. Bu açı­dan Tür­ki­ye hem gü­ven­li ula­şım hem de ti­ca­ret po­tan­si­ye­li ve iş ola­nak­la­rı ile Er­me­nis­tan için bü­yük bir im­kan su­nu­yor. Bu im­kan­la­rın ha­ya­ta geç­me­si için Tür­ki­ye ile iliş­ki­le­rin nor­mal­leş­me­si şart.
Er­me­nis­tan’ın, böl­ge­de Rus­ya ve İran ile ya­kın­laş­ma­sı­na yol açan ve bir şe­kil­de Er­me­ni Di­as­po­ra­sı­nın zor­la­ma­sı ile sür­dür­dü­ğü böl­ge­sel po­li­ti­ka, so­run­la­rı­nın çö­zü­mü­ne kat­kı sağ­la­mı­yor. Tür­ki­ye ve Azer­bay­can ile so­run­lar de­vam edi­yor. Rus­ya yan­lı­sı po­li­ti­ka ise Er­me­nis­tan’ın AB, ABD ve NA­TO ile ge­liş­tir­mek is­te­di­ği iliş­ki­le­ri zo­ra so­ku­yor. Er­me­ni Di­as­po­ra­sı ABD üze­rin­den, Was­hing­ton’ın pek hoş­lan­ma­ya­ca­ğı şe­kil­de Er­me­nis­tan’ın yal­nız­laş­tı­rıl­ma­sı ve Rus­ya’ya ba­ğım­lı­lı­ğı­nın art­ma­sı ile so­nuç­la­nan po­li­ti­ka­la­rı­na de­vam edi­yor. An­cak soy­kı­rım id­di­ala­rı üze­rin­den oluş­tu­ru­lan bu bas­kı Er­me­nis­tan’ın kö­tü­le­şen eko­no­mi­si, iş­siz­lik ve si­ya­si is­tik­rar­sız­lık gi­bi so­run­la­rı­nın çö­zü­mü­ne kat­kı­da bu­lun­mu­yor. Soy­kı­rım id­di­ala­rı ya­nın­da Tür­ki­ye ile sı­nı­rın ta­nın­ma­ma­sı ve Türk top­rak­la­rı üze­rin­de hak id­di­a edil­me­si, Er­me­nis­tan’ın ulus­la­ra­ra­sı top­lum kar­şı­sın­da zor du­rum­da kal­ma­sı­na yol açı­yor. Bu se­bep­le Er­me­nis­tan yö­ne­ti­mi Di­as­po­ra ile fark­lı şe­kil­de dü­şü­ne­rek Tür­ki­ye ile iliş­ki­le­rin nor­mal­leş­ti­ril­me­si ira­de­si­ni or­ta­ya ko­yu­yor.
 
So­nuç
Tür­ki­ye ve Er­me­nis­tan’da bir di­zi se­bep­le iliş­ki­le­rin nor­mal­leş­me­si yö­nün­de güç­lü bir ira­de or­ta­ya çık­tı. Sar­kis­yan’ın iç po­li­ti­ka­da bir risk ala­rak Gül ile ta­ri­hî kar­şı­laş­ma­yı iz­le­me­siy­le fut­bol dip­lo­ma­si­si baş­la­dı. Er­me­nis­tan’da ik­ti­dar yan­lı­sı Taş­nak Par­ti­si, Tür­ki­ye’de ise mu­ha­le­fet par­ti­le­ri CHP ve MHP, Cum­hur­baş­ka­nı Gül’ün Er­me­nis­tan zi­ya­re­ti­ne sert bir şe­kil­de kar­şı çık­tı. Azer­bay­can’da ise tem­kin­li bir du­ruş ser­gi­len­di; ba­zı grup­lar kar­şı çı­kar­ken, ge­nel­de bu zi­ya­re­tin böl­ge­de so­run­la­rın çö­zü­mü­nü ko­lay­laş­tı­ra­ca­ğı dü­şün­ce­si or­ta­ya kon­du.
İki cum­hur­baş­ka­nı­nın kar­şı­lık­lı ce­sur adım­la­rı böl­ge­de ve ulus­la­ra­ra­sı top­lum nez­din­de ka­bul ve des­tek gör­dü. Cum­hur­baş­ka­nı Gül, Er­me­nis­tan zi­ya­re­ti­nin he­men ar­ka­sın­dan Azer­bay­can’a git­ti. Azer­bay­can top­rak­la­rı­nın iş­ga­li­ne son ve­ril­me­si­nin Tür­ki­ye için ol­maz­sa ol­maz ko­şul ol­du­ğu­nu, Er­me­nis­tan ile baş­la­tı­lan di­ya­lo­gun Ka­ra­bağ ve iş­gal al­tın­da­ki top­rak­lar so­run­la­rı­nın çö­zü­mün­de et­ki­li ola­ca­ğı­nı ve Eri­van’ın çö­züm yö­nün­de ira­de be­ya­nın­da bu­lun­du­ğu­nu söy­le­di.
Tür­ki­ye ye­ni dış po­li­ti­ka viz­yo­nu ile kom­şu­lar­la so­run­la­rı­nı en alt se­vi­ye­ye in­dir­mek, ya­kın böl­ge­ler­de­ki so­run­la­rı çev­re­le­ye­rek ge­niş­le­me ve bü­yü­me­le­ri­ne im­kan ta­nı­ma­dan çöz­mek is­ti­yor. Kaf­kas­ya böl­ge­si için su­nu­lan plat­form dü­şün­ce­si ka­bul gör­dü ve ol­gun­laş­ma­yı bek­li­yor. Tür­ki­ye-Er­me­nis­tan ara­sın­da baş­la­yan fut­bol dip­lo­ma­si­si, Gül-Sar­kis­yan iki­li­si­nin rö­vanş ma­çı­nı Tür­ki­ye’de iz­le­me­le­ri ile de­vam et­me­li. İki ül­ke ara­sın­da iliş­ki­le­rin nor­mal­leş­me­si ve ku­ru­la­cak dip­lo­ma­tik iliş­ki­nin böl­ge­sel ba­rı­şın sağ­lan­ma­sın­da önem­li bir rol oy­na­ma­sı söz ko­nu­su. Her iki ül­ke­de de nor­mal­leş­me yö­nün­de si­ya­si ira­de bu­lu­nu­yor; böl­ge­sel kriz bir fır­sa­ta dö­nüş­me po­tan­si­ye­li ba­rın­dı­rı­yor ve ulus­la­ra­ra­sı top­lum iki ül­ke­nin ya­kın­laş­ma­sı­nı des­tek­li­yor. Bu du­rum­da iliş­ki­le­rin nor­mal­leş­me­si ve böl­ge­sel ba­rı­şın te­si­si, iki ül­ke yö­ne­ti­ci­le­ri­nin bu sü­reç­le­ri ne öl­çü­de ba­şa­rıy­la yö­net­tik­le­ri­ne bağ­lı ola­rak ger­çek­le­şe­cek ya da bir son­ra­ki fır­sat­ta ger­çek­leş­ti­ril­mek üze­re er­te­le­ne­cek­tir.

Paylaş Tavsiye Et
Yazara ait diğer yazılar