Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Kapak
“Kafkasya Platformu” istikrar getirir mi?
Sevinç Alkan Özcan
TİF­LİS’İN 7 Ağus­tos’ta Gü­ney Oset­ya’ya mü­da­ha­le­si­nin ar­dın­dan Rus­ya’nın baş­lat­tı­ğı ope­ras­yon, 14 Ağus­tos’ta Rus­ya Dev­let Baş­ka­nı Di­mit­ri Med­ve­dev’in Gür­cis­tan’da­ki Rus bir­lik­le­ri­ne yap­tı­ğı çağ­rı ve ilan edi­len ateş­kes ile bir­lik­te dur­mu­şa ben­zi­yor­du. An­cak Rus­ya’nın, ya­zı­nın ka­le­me alın­dı­ğı ta­rih olan 26 Ağus­tos iti­ba­rıy­la he­nüz Gü­ney Oset­ya’da­ki bir­lik­le­ri­ni çek­me­den Gü­ney Oset­ya ve Ab­haz­ya’nın ba­ğım­sız­lı­ğı­nı res­men ta­nı­dı­ğı­nı açık­la­ma­sı ABD, İn­gil­te­re, Fran­sa ve Al­man­ya ta­ra­fın­dan tep­kiy­le kar­şı­lan­dı. Gö­rü­len o ki, ateş­ke­se rağ­men Kaf­kas­ya’da su­lar uzun sü­re du­rul­ma­ya­cak. Zi­ra Tif­lis, bu açık­la­ma­yı Rus­ya’nın Gür­cis­tan top­rak­la­rı­nı il­ha­kı ola­rak de­ğer­len­dir­di. Tif­lis’in Gü­ney Oset­ya’yı kon­trol al­tı­na al­mak üze­re baş­lat­tı­ğı sa­va­şa Rus­ya’nın ta­viz­siz bir bi­çim­de kar­şı­lık ver­me­si­nin, ge­nel­de ABD, AB, NA­TO ve AGİT’in Kaf­kas­ya po­li­ti­ka­la­rı, özel­de ise Rus­ya ve Gür­cis­tan’ın po­zis­yon­la­rı üze­rin­de ne gi­bi et­ki­ler ya­pa­ca­ğı ve ya­kın dö­nem­de söz ko­nu­su kü­re­sel ve böl­ge­sel ak­tör­le­rin Kaf­kas­ya po­li­ti­ka­la­rı­nın na­sıl şe­kil­le­ne­ce­ği önem­li so­ru­lar ola­rak kar­şı­mız­da du­ru­yor. Bu­nun­la bir­lik­te tüm bu ak­tör­ler­le et­ki­le­şim ha­lin­de bu­lu­nan Tür­ki­ye’nin, çok kı­sa sü­ren sa­vaş sı­ra­sın­da ve son­ra­sın­da iz­le­di­ği ak­tif ve ta­raf­sız dış po­li­ti­ka­nın en önem­li par­ça­sı ola­rak or­ta­ya koy­du­ğu “Kaf­kas­ya İs­tik­rar ve İş­bir­li­ği Plat­for­mu” öne­ri­si, son dö­nem­de ge­liş­ti­ri­len pek çok dış po­li­ti­ka açı­lı­mı­na bir ye­ni­si­ni da­ha ek­le­di. Tür­ki­ye gü­ven­li­ğin ve as­ke­rî araç­la­rın mer­kez­de ol­du­ğu dış po­li­ti­ka söy­le­mi ye­ri­ne dip­lo­ma­si­nin tüm araç­la­rı­nın kul­la­nıl­dı­ğı, kom­şu­lar­la sı­fır prob­lem­li ve çok bo­yut­lu ak­tif dış po­li­ti­ka şek­lin­de ifa­de et­ti­ği son dö­nem dış po­li­ti­ka an­la­yı­şı­nı Kaf­kas­ya’da­ki kriz­de de et­ki­li kıl­ma­ya ça­lış­tı.
Sa­vaş sı­ra­sın­da Gür­cis­tan’ın as­ke­rî yar­dım ta­le­bi­ne olum­lu ya­nıt ver­me­yen Tür­ki­ye, bir ta­raf­tan böl­ge­de ha­sar gör­müş okul ve has­ta­ne bi­na­la­rı­nın ona­rı­mı­na des­tek sö­zü ve­rip mül­te­ci­le­re yar­dım gön­de­re­rek ça­tış­ma­nın in­sa­ni bo­yu­tu­na dik­kat çe­ker­ken, di­ğer ta­raf­tan sa­va­şın ta­raf­la­rı­na so­ru­nun ba­rış­çıl yol­lar­la ve ulus­la­ra­ra­sı hu­ku­kun top­rak bü­tün­lü­ğü il­ke­si­ne say­gı çer­çe­ve­sin­de çö­zül­me­si tav­si­ye­sin­de bu­lun­du. Tür­ki­ye ça­tış­ma sı­ra­sın­da ta­raf­lar­dan bi­ri­ne di­ğe­rin­den da­ha ya­kın ol­du­ğu­nu gös­te­ren her­han­gi bir işa­ret­ten ka­çın­dı. Gür­cis­tan’la 1991’den be­ri stra­te­jik or­tak­lık dü­ze­yin­de yü­rüt­tü­ğü iyi iliş­ki­le­rin Rus­ya ile olan iliş­ki­le­ri­ne za­rar ver­me­me­si il­ke­si­ne bu ça­tış­ma sı­ra­sın­da ti­tiz­lik­le ria­yet et­ti. Baş­lan­gıç­ta Kaf­kas­ya Pak­tı, da­ha son­ra Kaf­kas­ya İs­tik­rar ve İş­bir­li­ği Plat­for­mu ola­rak ad­lan­dı­rı­lan böl­ge­sel ini­si­ya­ti­fi ön­ce 13 Ağus­tos’ta Mos­ko­va’da, bir gün son­ra da Tif­lis’te res­men du­yu­ra­rak bu ül­ke­le­rin des­te­ği­ni is­te­di. Ar­dın­dan da Azer­bay­can’ın des­te­ği­ni al­dı. Kaf­kas­ya’da Rus­ya­sız bir böl­ge­sel ba­rış gi­ri­şi­mi­nin so­nuç­suz ka­la­ca­ğı­nın far­kın­da olan Tür­ki­ye; Gür­cis­tan, Azer­bay­can ve Er­me­nis­tan’dan olu­şan Gü­ney Kaf­kas­ya ül­ke­le­ri ile bir­lik­te Rus­ya’yı da içi­ne alan bir plat­for­mun ön­cü­lü­ğü­nü yap­mak üze­re ak­tif dip­lo­ma­si yü­rüt­tü.
Söz ko­nu­su Plat­form, -en azın­dan ba­sı­na yan­sı­yan kı­sım­la­rın­dan an­la­şıl­dı­ğı üze­re- böl­ge­sel gü­ven­lik, ba­rış ve iş­bir­li­ği­nin güç­len­di­ril­me­si, eko­no­mik iş­bir­li­ği ve ener­ji gü­ven­li­ği­nin sağ­lan­ma­sı, böl­ge için­de si­ya­si di­ya­lo­ğun ar­tı­rıl­ma­sı ve ça­tış­ma­ya ne­den ola­bi­le­cek Gü­ney Oset­ya ve Ab­haz­ya gi­bi so­run­la­rın ya­nı sı­ra Dağ­lık Ka­ra­bağ gi­bi di­ğer don­du­rul­muş prob­lem alan­la­rı­nın çö­zü­mü ko­nu­sun­da ça­lış­ma­lar ya­pa­cak bir iş­bir­li­ği ala­nı ön­gö­rü­yor. Böl­ge ül­ke­le­ri­nin ulus­la­ra­ra­sı ta­nın­mış sı­nır­la­rı­na ve top­rak bü­tün­lü­ğü­ne say­gı çer­çe­ve­sin­de so­run­la­rın güç kul­la­nı­mı ye­ri­ne kar­şı­lık­lı say­gı, gü­ven ve iyi kom­şu­luk iliş­ki­le­ri te­me­lin­de çö­zül­me­si­ni ön­gö­ren Plat­form, AGİT il­ke ve pren­sip­le­ri­ne da­ya­lı or­tak bir kriz çöz­me ve yö­net­me me­ka­niz­ma­sı kur­ma­yı he­def­li­yor.
Ba­zı ana­list­ler bu Plat­for­mu, 1999’da ku­ru­lan Gü­ney­do­ğu Av­ru­pa İs­tik­rar Pak­tı ve 2000 yı­lın­da es­ki Cum­hur­baş­ka­nı Sü­ley­man De­mi­rel ta­ra­fın­dan or­ta­ya atı­lan Kaf­kas­ya İs­tik­rar Pak­tı ile kar­şı­laş­tır­dı; 1990 son­ra­sın­da Türk dış po­li­ti­ka­sı­nın bu plat­for­ma ben­zer (Ka­ra­de­niz Eko­no­mik İş­bir­li­ği, Eko­no­mik İş­bir­li­ği Ör­gü­tü ve Rus­ya ile Tür­ki­ye’nin or­tak ini­si­ya­ti­fi olan Av­ras­ya İş­bir­li­ği Ey­lem Pla­nı gi­bi) pek çok açı­lım yap­tı­ğı­nı fa­kat bek­le­ni­len so­nuç­la­rı el­de ede­me­di­ği­ni yaz­dı. Plat­for­mun son de­re­ce hız­lı bir bi­çim­de or­ta­ya atıl­ma­sı­nın sa­kın­ca­la­rı­nı di­le ge­ti­ren bu ya­zar­lar, Rus­ya’nın Gür­cis­tan’la, Tür­ki­ye ve Azer­bay­can’ın ise Er­me­nis­tan’la ay­nı ma­sa­ya otu­rup böl­ge­ye yö­ne­lik ka­rar­lar al­ma­la­rı­nın müm­kün ol­ma­dı­ğı­nı söy­le­di­ler.
Pe­ki, Kaf­kas­ya’nın ge­le­ce­ği hak­kın­da­ki ka­rar­la­rı kim­ler ala­cak? Bü­yük Or­ta­do­ğu Pro­je­si’nde ol­du­ğu gi­bi böl­ge­nin ge­le­ce­ği ile il­gi­li ka­rar­la­rı, böl­ge­de­ki ül­ke­ler ve halk­lar ye­ri­ne bü­yük güç­le­rin mi al­ma­sı ge­re­ki­yor? Ulus­la­ra­ra­sı hu­kuk ve in­san hak­la­rı gi­bi ev­ren­sel de­ğer­le­ri ulus­la­ra­ra­sı po­li­ti­ka­da et­ki­li kıl­ma­nın araç­la­rı­nı bir ke­na­ra bı­ra­kıp hep re­el-po­li­ti­ğin söy­lem ve araç­la­rı­na tes­lim mi ol­ma­lı­yız? Tür­ki­ye de böy­le “boş iş­ler” ile uğ­raş­ma­yı bı­ra­kıp, pek çok ül­ke­nin yap­tı­ğı gi­bi re­el-po­li­tik he­sap­la­rın pe­şin­den ko­şup bu ça­tış­ma­dan na­sıl fay­da­la­na­bi­li­rim so­ru­su­nun ya­nı­tı­nı mı ara­ma­lıy­dı? Re­el-po­li­tik açı­dan bi­le ba­kıl­sa Tür­ki­ye’nin is­tik­rar ve gü­ven­li­ği­nin çev­re­sin­de­ki ül­ke­le­rin is­tik­rar ve gü­ven­li­ği ile ya­kın­dan bağ­lan­tı­lı ol­du­ğu ko­lay­lık­la an­la­şı­la­bi­lir. Ya­şa­nan ve ile­ri­de ya­şan­ma­sı muh­te­mel kriz ve ça­tış­ma­la­rın ön­len­me­si ko­nu­sun­da ini­si­ya­tif ge­liş­tir­mek, ça­tış­ma­nın tüm ak­tör­le­ri ara­sın­da ara­bu­lu­cu­luk yap­mak ve ta­raf­sız bir bi­çim­de ile­ti­şim kur­mak üze­re yo­la çı­kan Tür­ki­ye’nin gös­ter­di­ği dip­lo­ma­tik ça­ba­lar bo­şu­na mı­dır? Kaf­kas­ya’da is­tik­ra­rın sağ­lan­ma­sı için dip­lo­ma­si ye­ri­ne Gü­ney Oset­ya ve Ab­haz­ya gi­bi so­run­lu böl­ge­le­ri pi­yon ha­li­ne ge­ti­re­cek bir Rus­ya-ABD ça­tış­ma­sı mı ter­cih edil­me­li­dir?
Rus­ya her ne ka­dar Gür­cis­tan’ın top­rak bü­tün­lü­ğü­ne say­gı­lı ol­du­ğu­nu ve ba­şın­dan be­ri bu so­ru­nun dip­lo­ma­tik yol­lar­dan çö­zül­me­si­ni is­te­di­ği­ni söy­le­se de, ken­di­si de BM’nin ona­yı ol­mak­sı­zın ba­ğım­sız bir ül­ke­ye kar­şı güç kul­la­na­rak ulus­la­ra­ra­sı hu­ku­ku ih­lal et­miş ol­du. Rus­ya Gür­cis­tan’a kar­şı güç kul­lan­mak­la ve bu iki böl­ge­nin ba­ğım­sız­lı­ğı­nı ta­nı­mak­la da, Sov­yet­ler Bir­li­ği’nin çö­zül­me­sin­den bu ya­na ilk kez ba­ğım­sız bir dev­le­tin top­rak bü­tün­lü­ğü­nü bo­zan bir ka­ra­ra im­za at­mış ol­du. Bu­nu da Ba­tı’nın Ko­so­va’yı ta­nı­mış ol­ma­sıy­la meş­ru­laş­tır­dı. Rus­ya’nın son ham­le­siy­le, dip­lo­ma­tik yol­la­rın so­nuç­suz bı­ra­kıl­dı­ğı So­ğuk Sa­vaş se­nar­yo­la­rı­na ge­ri mi dö­nü­lü­yor so­ru­su­ akıl­da tu­tul­mak­la bir­lik­te, Rus­ya Dı­şiş­le­ri Ba­ka­nı Ser­gey Lav­rov’un Ey­lül ayı­nın ba­şın­da Kaf­kas­ya Plat­for­mu’nu gö­rüş­mek üze­re Tür­ki­ye’ye ge­le­ce­ği­ni açık­la­ma­sı ve Er­me­nis­tan’ın da bu Plat­for­ma ye­şil ışık yak­ma­sı, ba­rış umut­la­rı­nın ta­ma­men sön­me­di­ği­ni gös­te­ri­yor. Tür­ki­ye, ba­şa­rı­lı bir bi­çim­de yü­rüt­tü­ğü dip­lo­ma­tik ça­ba­la­rın bo­şa git­me­si­ne izin ver­me­me­li ve Plat­for­mun ha­ya­ta geç­me­si ko­nu­sun­da elin­den ge­le­ni yap­ma­lı­dır. Zi­ra bun­dan son­ra Tür­ki­ye sa­de­ce Rus­ya ve Gür­cis­tan ara­sın­da de­ğil, Rus­ya ile Ba­tı ara­sın­da da ara­bu­lu­cu­luk yap­mak du­ru­mun­da ka­la­cak­tır. Böy­le bir ro­lü üst­le­ne­bi­le­cek böl­ge­de­ki tek ta­raf­sız ül­ke de Tür­ki­ye’dir.

Paylaş Tavsiye Et