Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Siyaset
Basayev öldü: Çeçenistan’da yeni dönem mi?
Vügar İmanbeyli
ÇE­ÇEN di­re­ni­şi­nin li­der­le­rin­den Şa­mil Ba­sa­yev’in ölü­mü, Tem­muz ayı bo­yun­ca Rus ka­mu­oyu­nu meş­gul eden önem­li ko­nu­lar­dan bi­riy­di. 10 Tem­muz’da Çe­çe­nis­tan’a kom­şu İn­gu­şet­ya’da­ki bir köy­de pat­la­yı­cı yük­lü bir kam­yo­nun in­fi­lak et­me­si so­nu­cu ha­ya­tı­nı kay­be­den Ba­sa­yev, Rus or­du­su­na kar­şı ses ge­ti­ri­ci ba­zı ope­ras­yon­lar dü­zen­le­mek­le ta­nın­mak­tay­dı.
Da­ha ön­ce al­tı kez ölüm ha­be­ri çı­kan Ba­sa­yev’in Rus­ya İç Gü­ven­lik Ör­gü­tü (FSB) ta­ra­fın­dan dü­zen­le­nen özel bir ope­ras­yon­la öl­dü­rül­dü­ğü üst dü­zey res­mî ma­kam­lar­ca ilan edil­di. An­cak ay­rın­tı­lar ko­nu­sun­da cid­di hiç­bir ipu­cu ve­ril­me­me­si ve ba­sın­da ge­niş şe­kil­de yer alan çe­liş­ki­li id­dia­lar dik­ka­te alın­dı­ğın­da, ola­yın bir özel ope­ras­yon de­ğil, bir ka­za so­nu­cu mey­da­na gel­di­ği söy­le­ne­bi­lir. Ni­te­kim Çe­çen di­re­niş­çi­le­rin in­ter­net kay­nak­la­rı da bu­nu te­yit et­mek­te­dir. He­le söz ko­nu­su pat­la­yı­cı­la­rın Irak’tan gö­tü­rül­dü­ğü­ne da­ir ma­lu­mat da hiç inan­dı­rı­cı gö­rün­me­mek­te­dir; çün­kü bu mal­ze­me­nin üç ül­ke­den ra­hat­lık­la ge­çi­ri­le­bil­me­si ne­re­dey­se im­kân­sız­dır. Za­ten yurt­dı­şın­da bu ka­dar ris­ke gir­mek ye­ri­ne, bu pat­la­yı­cı­la­rı pa­ra kar­şı­lı­ğı Ku­zey Kaf­kas­ya’da­ki Rus as­ker­le­rin­den ve­ya ör­ne­ğin Azer­bay­can’ın Er­me­ni iş­ga­li al­tın­da bu­lu­nan Dağ­lık Ka­ra­bağ böl­ge­sin­de­ki Er­me­ni­ler­den te­min et­mek de müm­kün­dür.
Şa­mil Ba­sa­yev, il­ginç mü­ca­de­le geç­mi­şi­ne sa­hip bi­ri­siy­di. Sov­yet Ha­va Kuv­vet­le­ri’nde as­ker­li­ği­ni yap­mış ve Mos­ko­va’da­ki üni­ver­si­te­le­rin bi­rin­den de­vam­sız­lık yü­zün­den he­nüz ikin­ci sı­nıf­tay­ken atıl­mış­tı. Ağus­tos 1991’de Mos­ko­va’da ya­şa­nan ve bir­kaç ay son­ra SSCB’nin da­ğıl­ma­sı­na yol aça­cak ge­liş­me­le­ri te­tik­le­yen ba­şa­rı­sız dar­be gi­ri­şi­mi sı­ra­sın­da, dö­ne­min Rus­ya Fe­de­ras­yo­nu Dev­let Baş­ka­nı Bo­ris Yelt­sin’in de için­de bu­lun­du­ğu Rus­ya par­la­men­to bi­na­sı Be­yaz Ev’in sa­vun­ma­sın­da yer al­mış­tı. Ba­sa­yev ay­nı yıl Çe­çe­nis­tan’da Rus özel güç­le­ri­ni ber­ta­raf et­mek için Cev­her Du­da­yev ile be­ra­ber ça­lış­tı. 1992-1993’te Ab­haz­ya’da Gür­cü­ler aley­hi­ne ope­ras­yon­la­ra ka­tıl­dı. Ba­sa­yev’in bu­ra­da Rus as­ke­rî is­tih­ba­ra­tı GRU ile te­mas­ta ol­du­ğu söy­len­mek­te­dir.
Şa­mil Ba­sa­yev 1993’ten son­ra Rus or­du­su­na kar­şı çok et­ki­li ve yıp­ra­tı­cı ey­lem­ler dü­zen­le­ye­rek adı­nı tüm dün­ya­ya du­yur­du. Rus­ya’nın ba­şı­nı o dö­nem­ler epey ağ­rıt­mış ol­ma­lı ki Rus gü­ven­lik güç­le­ri Bes­lan ola­yı­nın aka­bin­de Ba­sa­yev’in ye­ri­ni bil­di­re­ne 10 mil­yon do­lar ödül ve­ri­le­ce­ğini ilan et­miş­ti. Sa­vaş son­ra­sın­da Çe­çe­nis­tan’da or­du ve yö­ne­tim­de üst dü­zey gö­rev­ler­de bu­lu­nan Ba­sa­yev, 1997’de ya­pı­lan cum­hur­baş­kan­lı­ğı se­çim­le­rin­de As­lan Mas­ha­dov’un ar­dın­dan %23,5 oy­la ikin­ci sı­ra­da yer al­dı. Bu ka­dar ha­re­ket­li bir ha­yat ya­şa­yan Ba­sa­yev, ölür­ken pek çok sır­rı da ken­di­siy­le be­ra­ber me­za­ra gö­tür­dü. 1999’da ül­ke­si­ni ikin­ci bir sa­va­şa sü­rük­le­yen Da­ğıs­tan bas­kı­nı­nın ve Bes­lan ola­yı­nın iç yü­zü­nü hiç kim­se tam ola­rak bi­le­me­ye­cek.
Ba­sa­yev’in ha­ya­tı­nı kay­bet­me­si, Çe­çen Di­re­niş Ha­re­ke­ti’ni, en azın­dan psi­ko­lo­jik an­lam­da olum­suz et­ki­le­ye­cek­tir. Son bir bu­çuk yıl içe­ri­sin­de Mas­ha­dov da dâ­hil ol­mak üze­re bir­çok tec­rü­be­li Çe­çen ko­mu­tan ha­ya­tı­nı kay­bet­ti. Bu bağ­lam­da Çe­çen di­re­niş­çi­le­ri­nin ko­mu­ta ka­de­me­sin­de önem­li de­ği­şik­lik­ler ya­şan­dı­ğı­nı da not et­mek ge­re­kir. Ha­zi­ran ayın­da bir ça­tış­ma­da öl­dü­rü­len Çe­çen di­re­niş­çi­le­rin baş­ku­man­da­nı Ab­dul­ha­lim Sa­du­la­yev’in ye­ri­ne Do­ku Uma­rov ge­ti­ril­miş­tir. Çe­çen mu­ka­ve­me­ti­nin Av­ru­pa’da­ki tem­sil­ci­si Us­man Fer­zau­li, Ba­sa­yev’in Çe­çen di­re­ni­şi­nin sem­bo­lü ol­du­ğu dü­şün­ce­si­ne hiç ka­tıl­ma­mak­ta, Gür­cis­tan’da­ki Çe­çen tem­sil­ci Hiz­ri Al­da­mov da her şe­ye rağ­men mü­ca­de­le­nin sü­re­ce­ği­ni ifa­de et­mek­te­dir. Bu ara­da, özel­lik­le as­ke­rî ana­liz­ci­ler di­re­niş­çi­le­re genç ne­sil­den ye­ni ka­tı­lım­la­rın ola­bi­le­ce­ği­ne de işa­ret et­mek­te­dir­ler. Tuğ­ge­ne­ral Pa­vel Zo­lo­ta­rev, Ku­zey Kaf­kas­ya’da ge­ri­li­min sür­me­si­ni is­te­yen sis­tem-içi güç­le­rin mev­cut ol­du­ğu­nu, zi­ra on­la­rın bu du­rum­dan bes­len­di­ği­ni di­le ge­tir­mek­te­dir. Öte yan­dan, Mos­ko­va Car­ne­gi­e Cen­ter’dan Kaf­kas­ya Uz­ma­nı Pro­fe­sör Alek­sey Ma­la­şen­ko ise şu an­da böl­ge­de­ki si­lah­lı di­re­niş­çi sa­yı­sı­nın bi­ni geç­me­di­ği gö­rü­şün­de­dir.
Çe­çe­nis­tan iç po­li­ti­ka­sı­nın Ba­sa­yev’in ölü­müy­le bir­lik­te ha­re­ket­le­ne­ce­ği tah­min edil­mek­te­dir. İç po­li­ti­ka­nın fark­lı aşi­ret (teyp) ya­pı­la­rı ara­sın­da bir uz­laş­ma­ya da­yan­dı­ğı Çe­çe­nis­tan’da Krem­lin, son 6-7 se­ne­dir es­ki müf­tü Ah­met Ka­di­rov’un kla­nı­na ya­tı­rım yap­mak­tay­dı. Ka­di­rov ilk sa­vaş­ta Rus­ya’ya kar­şı ci­hat ilan et­miş, ikin­ci sa­vaş­ta ise Rus­la­rın sa­fı­na geç­miş ve cum­hur­baş­kan­lı­ğı gö­re­vi­ne ge­ti­ril­miş­ti. 2004’te di­re­niş­çi­ler ta­ra­fın­dan öl­dü­rü­len Ka­di­rov’un şim­di baş­ba­kan­lık kol­tu­ğun­da otu­ran oğ­lu Ram­zan, ne­re­dey­se ül­ke­nin tek hâ­ki­mi ola­rak sı­nır ta­nı­maz za­lim­li­ği ile ba­ba­sı­na rah­met okut­tur­mak­ta­dır. Si­ya­si Tek­no­lo­ji­ler Mer­ke­zi’nden Alek­sey Ma­kar­kin, şa­yet Ba­sa­yev’in ölü­mü­nün ar­dın­dan ül­ke­ye is­tik­rar ge­lir­se, Krem­lin’in de bu­gün­kü Ka­di­rov yö­ne­ti­mi­nin al­ter­na­tif­le­ri­ni ara­ya­ca­ğı­nı kay­det­mek­te­dir. Ma­la­şen­ko’ya gö­re ise Mos­ko­va’nın asıl kay­gı­sı, Ka­di­rov ile Çe­çen top­lu­mu­nun ço­ğun­lu­ğu ara­sın­da­ki uyuş­maz­lık­tır.
Öte yan­dan Çe­çe­nis­tan’da sa­va­şın ge­tir­di­ği yı­kım­lar ve kom­şu ül­ke­le­re sı­ğı­nan mül­te­ci­le­rin du­ru­mu tas­vir edi­le­mez de­re­ce­de kö­tü­dür. Bu me­yan­da, İn­gu­şet­ya Cum­hu­ri­ye­ti’nde 20 bin­den faz­la Çe­çen mül­te­ci bu­lun­mak­ta, an­cak va­tan­la­rı­na ge­ri dön­dük­le­ri tak­dir­de iş­ken­ce gör­me ih­ti­mal­le­ri ve ev­le­ri­nin sa­vaş­ta yı­kıl­ma­sı on­la­rın ge­ri dö­nüş­le­ri­ni en­gel­le­mek­te­dir. Şim­di­ki Cum­hur­baş­ka­nı Alu Al­ha­nov’un da­nış­ma­nı Ger­man Vog’un ANN ha­ber ajan­sı­na yap­tı­ğı açık­la­ma, Çe­çe­nis­tan’da­ki in­sa­nî me­şak­ka­tin res­mî bir ağız­dan tüm çıp­lak­lı­ğıy­la ifa­de­si­dir:
“Sa­vaş, Çe­çe­nis­tan’ı ta­nın­ma­ya­cak de­re­ce­de de­ğiş­tir­di. Çe­çen hal­kı, Sov­yet­ler dö­ne­mi dâ­hil hiç­bir za­man sos­yo­eko­no­mik açı­dan ik­ti­da­ra bu ka­dar ba­ğım­lı kal­ma­mış­tı; 1,1 mil­yon nü­fu­sun ne­re­dey­se 400 bi­ni iş­siz! Bu ise, on bin­ler­ce ai­le­nin dev­let yar­dı­mı­na muh­taç ola­rak ya­şa­ma­sı de­mek. Her dört ai­le­den üçü­nün evi ta­ma­men yer­le bir ol­muş ve hiç­bir mal­var­lık­la­rı kal­ma­mış. Söz­ge­li­mi, ge­çen­ler­de Kom­so­mol’sk kö­yü sa­kin­le­ri top­lu bir di­lek­çey­le baş­vu­ru­da bu­lun­muş­lar­dı; köy­le­ri cid­di ha­sar gör­müş ve ev-bark­la­rı­nın %80’ni­ni kay­bet­miş­ler. Bun­lar ge­çi­ci yer­ler­de ve­ya ak­ra­ba­la­rı­nın ya­nın­da sı­kın­tı­lar için­de ya­şa­mak­ta­dır­lar.”
Di­ğer ta­raf­tan, di­re­niş­çi­le­re yö­ne­lik si­vil ha­ya­ta geç­me çağ­rı­la­rı da de­vam et­mek­te­dir. 14 Tem­muz’da FSB Baş­ka­nı Ni­ko­lay Pat­ru­şev, di­re­niş­çi­le­re tes­lim ol­ma­la­rı için bir şans da­ha ta­nın­dı­ğı­nı, iki haf­ta için­de tes­lim olan­la­rın adil yar­gı­la­na­cak­la­rı­nı be­yan et­miş­tir. Bu sü­re­nin uza­tı­la­ca­ğı da be­lir­til­mek­te­dir. Si­ya­sî bir sü­re­cin baş­la­tıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni de­fa­lar­ca tek­rar­la­yan Çe­çen di­re­niş­çi­le­rin yurt­dı­şın­da­ki tem­sil­ci­si Ah­met Za­ka­yev ise, Çe­çen­ler­le ma­kul bir iliş­ki ku­rul­ma­dık­ça di­re­ni­şin de sü­re­ce­ği­ni bil­dir­mek­te­dir. Gö­rül­dü­ğü gi­bi, bun­dan son­ra­ki sü­reç­te Krem­lin’in Ka­di­rov yö­ne­ti­miy­le iliş­ki­le­ri­ni göz­den ge­çir­me­si ve çö­züm için si­ya­sî alan­da ma­kul adım­lar at­ma­sı önem ka­za­na­cak­tır.

Paylaş Tavsiye Et