Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Siyaset
Irak, “Büyük Oyun”da yeni rolüne hazırlanıyor
Ahmet Emin Dağ

IRAK’TA iş­ga­lin ilk ay­la­rın­dan iti­ba­ren en çok tar­tı­şı­lan hu­sus “Ame­ri­kan güç­le­ri­nin çe­kil­me ta­ri­hi” idi. Was­hing­ton ile Bağ­dat ara­sın­da­ki uzun pa­zar­lık­la­rın ar­dın­dan ni­ha­yet 17 Ka­sım’da im­za­la­nan an­laş­may­la çe­kil­me ta­ri­hi 2011 so­nu ola­rak ilan edil­di. Tak­vi­min Bush cep­he­si­nin se­çim­le­ri kay­bet­me­si­nin he­men ar­dın­dan ila­nı­nın, iki yıl­dır bü­yük bir ulus­la­ra­ra­sı bas­kı al­tın­da bu­lu­nan ABD’nin iç ve dış ne­den­ler­le aza­lan şan­sı­nı da­ha faz­la zor­la­ya­cak gü­cü­nün kal­ma­ma­sıy­la il­gi­li ol­du­ğu aşi­kâr.

Ame­ri­kan güç­le­ri­nin mev­cu­di­ye­ti, iş­ga­lin ar­dın­dan Ekim 2003’te BM Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde zor­luk­la ka­bul edi­len 1511 sa­yı­lı ka­rar ge­re­ği ya­sal­lık(!) ka­zan­mış ve bu, her yıl Irak hü­kü­me­ti­nin ta­le­biy­le uza­tıl­mış­tı. İç bas­kı­lar ne­de­niy­le ik­ti­dar­dan edil­me­si an me­se­le­si ha­li­ne ge­len Irak Baş­ba­ka­nı Nu­ri el-Ma­li­ki, 2007 so­nun­da iş­gal as­ker­le­ri­nin ya­sal sta­tü­sü­nün “son de­fa” uza­tıl­ma­sı­nı is­te­miş­ti. 2008 bo­yun­ca çok sa­yı­da tas­lak me­tin Bağ­dat ile Was­hing­ton ara­sın­da gi­dip gel­di ve ni­ha­yet top­lam otuz mad­de­den olu­şan an­laş­ma met­ni üze­rin­de it­ti­fak sağ­lan­dı.
Pa­zar­lık­la­rın, Irak’ın ege­men­li­ği, Irak’ın kom­şu­la­rı­na sal­dı­rı için bir üs olup ol­ma­ya­ca­ğı ve ABD as­ker­le­ri­nin çe­kil­me tak­vi­mi gi­bi kri­tik mad­de­ler­de dü­ğüm­len­di­ği an­laş­ma­nın son ha­li özet­le şöy­le: ABD as­ker­le­ri­nin kul­lan­dı­ğı te­sis­ler dâ­hil, tüm top­rak ve bi­na­la­rın Irak’ın ma­lı ol­du­ğu­nu te­yit eden 5. mad­de, bu te­sis­ler­de­ki her tür­lü de­ği­şik­li­ğin Irak hü­kü­me­ti­ne bil­di­ril­me­si ve an­laş­ma­nın bi­ti­min­de hü­kü­me­te ia­de­si şar­tı­nı ge­ti­ri­yor. Te­sis­le­rin kul­la­nı­mı­nı ön­gö­ren 6. mad­de ege­men­lik vur­gu­su ya­par­ken, 10. mad­de ABD or­du­su­nun özel şir­ket­ler­le söz­leş­me­le­ri­nin Irak ya­sa­la­rı­na uy­gun ya­pıl­ma­sı zo­run­lu­lu­ğu­nu ge­ti­ri­yor. 11. mad­de ABD or­du­su­nun ken­di ha­ber­leş­me sis­te­mi­ni kul­lan­ma­ya de­vam ede­ce­ği­ni, 12. mad­de as­ker­le­rin üs­ler dı­şın­da iş­le­ye­cek­le­ri suç­lar­da Irak ya­sa­la­rı­na ta­bi ol­duk­la­rı, an­cak Ame­ri­kan va­tan­daş­la­rı­nın ABD’nin ana­ya­sal hak­la­rı­na sa­hip ola­ca­ğı hük­mü­nü ge­ti­ri­yor. Key­fi­li­ğin önü­ne geç­mek için 22. mad­de­de tüm tu­tuk­la­ma­la­rın Irak ya­sa­la­rı­na gö­re ya­pı­la­ca­ğı be­lir­ti­lir­ken, 24. mad­de­de tüm ABD bir­lik­le­ri­nin 30 Ha­zi­ran 2009’a ka­dar cad­de­ler­den, 31 Ara­lık 2011’e ka­dar da tüm Irak top­rak­la­rın­dan çe­ki­le­ce­ği ön­gö­rü­lü­yor.
ABD’nin Irak’ta dör­dü üs ol­mak üze­re iki yüz as­ke­rî te­sis ve kam­pı bu­lu­nu­yor. Çe­kil­me tak­vi­mi­nin net­leş­me­sin­den son­ra, ge­le­ce­ğe dö­nük ola­rak özel­lik­le Ku­zey Irak’ı mer­kez edi­ne­cek bu üs­le­rin na­sıl bir ni­te­lik ve ni­ce­li­ğe sa­hip ola­ca­ğı­nı be­lir­le­mek için bir­kaç giz­li/açık an­laş­ma da­ha ya­pıl­ma­sı ka­çı­nıl­maz.
Irak iş­ga­li salt cep­he­de har­ca­nan pa­ra iti­ba­rıy­la ABD’ye 300 mil­yar do­la­ra mal ol­du. Do­lay­lı gi­der­ler­le bir­lik­te sa­va­şın ma­li­ye­ti tril­yon do­la­rı aş­tı. Hiç de kâr­lı gö­rün­me­yen böy­le­si­ne bü­yük bir be­de­lin öden­me­si, kuş­ku­suz da­ha bü­yük je­opo­li­tik ve stra­te­jik he­sap­lar ya­pıl­dı­ğı­nı is­pat­lı­yor. Bu ne­den­le an­laş­ma, sa­de­ce iki ta­raf ara­sın­da­ki gü­ven­lik iliş­ki­le­ri­ni de­ğil, kü­re­sel çe­kiş­me­de böl­ge­ye bi­çi­len ro­lü an­la­ma ba­kı­mın­dan da cid­di bir pa­ra­met­re.
ABD, 1991’de So­ğuk Sa­vaş’ın so­na er­me­sin­den iti­ba­ren Po­lon­ya’dan baş­la­yıp Hin­dis­tan’a ka­dar uza­nan ke­nar ku­şak­ta (Rim­land) Irak’ta­ki­ler ha­riç otuz beş ta­ne as­ke­rî üs kur­du. Bu ku­şak­ta Sov­yet son­ra­sı dö­nem­de or­ta­ya çı­kan tüm stra­te­jik boş­luk alan­la­rı­nı Bos­na’dan Af­ga­nis­tan’a ka­dar dol­du­ran ABD için bu hat üze­rin­de­ki en za­yıf hal­ka Or­ta­do­ğu’ydu. Bu an­laş­ma ya­sal ze­min açı­sın­dan ABD’nin böl­ge­de ra­hat ha­re­ket et­me im­ka­nı­na ka­vuş­tu­ğu­nu gös­te­ri­yor.
Kü­re­sel çe­kiş­me­de Or­ta As­ya’da (özel­lik­le Af­ga­nis­tan’da) ve Do­ğu Av­ru­pa’da (özel­lik­le fü­ze sis­tem­le­ri­nin yer­leş­ti­ri­le­ce­ği Po­lon­ya ve Çek Cum­hu­ri­ye­ti’nde) ya­şa­nan yo­ğun dip­lo­ma­tik tra­fi­ğin ya­nı sı­ra, İran, Ku­zey Ko­re, Gür­cis­tan gi­bi lo­kal alan­lar­da­ki so­run­lar, Irak’ı ha­ya­ti bir un­sur ha­li­ne ge­ti­ri­yor. Bu bağ­lam­da Rus­ya ve Çin gi­bi güç­le­rin böl­ge­nin fark­lı ak­tör­le­riy­le stra­te­jik ya­kın­lık kur­ma si­ya­se­ti, uydu ak­tör­le­ri ha­ya­ti ha­le ge­ti­ri­yor.
Irak’ın iç di­na­mik­le­ri açı­sın­dan bak­tı­ğı­mız­da, an­laş­ma ko­nu­sun­da yo­ğun pa­zar­lık­la­rın sür­dü­ğü 2008 ba­şın­dan bu ya­na, on se­kiz vi­la­yet­ten on üçün­de gü­ven­li­ğin za­ten Irak güç­le­ri­ne dev­ri ta­mam­lan­mış­tı. Irak’ta en önem­li gün­dem mad­de­si, ABD’nin çe­kil­me­si­ne ka­dar ik­ti­dar pay­la­şı­mı­nın bi­ti­ril­me­si. Si­lah­lı grup­lar ve Sadr ha­re­ke­ti­nin di­ren­ci bir ke­na­ra bı­ra­kıl­dı­ğın­da, Irak’ta­ki si­ya­si yel­pa­ze­nin bü­yük bö­lü­mü­nün Ame­ri­kan var­lı­ğı­nı Sad­dam son­ra­sı ye­ni­den ya­pı­lan­ma­da “ta­ham­mül edi­le­bi­lir” ola­rak gör­dük­le­ri açık. Hat­ta son bir yıl­dır bu bek­len­ti se­be­biy­le ül­ke­de da­ha az bom­ba pat­la­dı­ğı bi­le söy­le­ne­bi­lir. An­cak şu an­ki du­rum bir “iç ba­rış”tan zi­ya­de “ge­çi­ci ateş­kes” ol­du­ğun­dan, bu ateş­ke­sin en önem­li ga­ran­tö­rü­nün denk­lem­den çık­ma­sıy­la na­sıl bir sü­reç ya­şa­na­ca­ğı be­lir­siz. Ye­rel par­la­men­to se­çim­le­ri, on se­kiz vi­la­yet­ten on dör­dün­de 31 Ocak’ta ya­pı­la­cak (Kürt böl­ge­le­ri ile Ker­kük ha­riç). Bu se­çim­ler, ik­ti­dar pay­la­şı­mın­da önem­li bir öl­çüt ola­cak ve Irak iç si­ya­se­ti­nin ge­le­ce­ği­ne iliş­kin ipuç­la­rı ve­re­cek.
Si­ya­si ege­men­li­ğin ye­ni­den te­sis edil­me­ye ça­lı­şıl­dı­ğı Irak’ta gü­ven­lik bi­rim­le­rin­de yo­ğun bir çe­kiş­me ya­şa­na­ca­ğı mu­hak­kak. Şu ana ka­dar 254 bi­ni as­ke­rî per­so­nel, di­ğer­le­ri po­lis ol­mak üze­re, eği­ti­mi ta­mam­la­nan gü­ven­lik per­so­ne­li sa­yı­sı 600 bi­ni aş­tı. Ta­ma­mı­na ya­kı­nı Sün­ni aşi­ret­ler­den olu­şan “Uya­nış Ha­re­ket­le­ri”nin or­du­ya en­teg­ras­yo­nu so­ru­nu ise he­nüz çö­zül­müş de­ğil. 100 bi­ne ya­kın si­lah­lı üye­nin beş­te bi­ri, Ekim’den iti­ba­ren ABD or­du­su ye­ri­ne Irak hü­kü­me­tin­den ma­aş­la­rı­nı al­ma­ya baş­la­dı. An­cak bü­yük bö­lü­mü Ba­as­çı olan bu ha­re­ket­le­rin Şii bü­rok­ra­si­nin hâ­ki­mi­ye­tin­de­ki gü­ven­lik bi­rim­le­ri­ne ka­tıl­ma­sı ol­duk­ça san­cı­lı ge­liş­me­le­ri be­ra­be­rin­de ge­ti­re­bi­lir. Ku­zey’de­ki ba­ğım­sız Kürt si­lah­lı güç­le­ri de bir iç gü­ven­lik so­ru­nu ola­bi­lir.
Irak or­du­su­nun tek­no­lo­jik alt­ya­pı­sı da di­ğer bir me­se­le. Çün­kü ABD, ne son an­laş­may­la ne de bun­dan son­ra ya­pıl­ma­sı bek­le­nen di­ğer iki­li an­laş­ma­lar­la, tüm as­ke­rî ve si­vil alt­ya­pı­sı­nı al­tüst et­ti­ği Irak’a tek­no­lo­ji trans­fe­ri yap­ma­ya ni­yet­li. Çe­ki­len as­ker­ler­le bir­lik­te tek­no­lo­jik ekip­ma­nın da çe­ki­le­ce­ği ve son­ra­sın­da de­mo­de si­lah­la­rın Irak’a sa­tı­la­ca­ğı ke­sin. Bu, ABD ve NA­TO si­lah­la­rı­na ye­ni bir müş­te­ri an­la­mı ta­şı­dı­ğı ka­dar, Irak’ın ulus­la­ra­ra­sı ba­ğım­lı­lık iliş­ki­le­ri­ni de be­lir­le­ye­cek­tir. ABD üs­le­ri­ne yer­leş­ti­ri­le­cek olan fü­ze sis­tem­le­ri­nin bu bağ­lam­da Irak’a her­han­gi bir avan­taj sağ­la­ma­ya­ca­ğı da or­ta­da.
An­laş­ma böl­ge­sel güç­ler ta­ra­fın­dan olum­lu bir çe­kim­ser­lik­le kar­şı­lan­dı. Ge­li­nen aşa­ma­da Irak için­de sa­hip ol­du­ğu avan­taj­lı si­ya­si du­ru­mu ris­ke at­mak is­te­me­yen İran, son an­laş­ma­ya kar­şı ol­du­ğu­nu söy­le­mek­le bir­lik­te ip­ta­li yö­nün­de her­han­gi bir adım at­ma­dı. Bu da en azın­dan as­ga­ri bek­len­ti­le­ri­nin kar­şı­lan­dı­ğı­nı gös­te­ri­yor. Yi­ne mer­ke­zî hü­kü­met­le ya­pı­lan ve Ku­zey Irak’ın eli­ni za­yıf­la­tan bu an­laş­ma, Tür­ki­ye’nin mer­ke­zî hü­kü­me­tin güç­len­di­ril­me­si, ama Ku­zey Irak’la da güç­lü bağ­lar ku­rul­ma­sı şek­lin­de özet­le­ne­bi­le­cek yak­la­şı­mı­nı des­tek­ler ma­hi­yet­te. Arap ül­ke­le­ri açı­sın­dan ise an­laş­ma, üzer­le­rin­de­ki yü­kü ha­fif­let­ti ve ABD po­li­ti­ka­la­rı­nı ta­şı­ma yü­kü­nü Irak üze­ri­ne ata­rak kur­tu­la­cak­la­rı bir ze­min oluş­tur­du.

Paylaş Tavsiye Et