Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (March 2009) > Dünya Ekonomi > ABD ekonomisinde durgunluğun ayak sesleri
Dünya Ekonomi
ABD ekonomisinde durgunluğun ayak sesleri
Şerife Genç
GAY­Rİ­MEN­KUL pi­ya­sa­la­rın­da yük­sek risk­li tut­sat kre­di­le­ri­nin ge­ri dön­me­me­si so­nu­cu or­ta­ya çı­kan ve kı­sa sü­re­de fi­nan­sal pi­ya­sa­la­rı et­ki­si al­tı­na alan li­ki­di­te kri­zin­den çık­ma­ya ça­ba­la­yan Ame­ri­kan eko­no­mi­si, pet­rol ve gı­da fi­yat­la­rın­da mey­da­na ge­len ar­tış­la­rın da et­ki­siy­le zor bir dö­nem­den ge­çi­yor. Bu ko­nuy­la il­gi­li ola­rak ak­la ge­len so­ru­la­rın ba­şın­da son 25 yıl­dır, 1990-1991 ve 2001 yıl­la­rın­da ol­mak üze­re, iki ke­re eko­no­mik dur­gun­lu­ğa gir­miş olan ABD eko­no­mi­si­nin ye­ni bir dur­gun­lu­ğa gi­rip gir­me­di­ği ge­li­yor.
ABD Eko­no­mik Ana­liz Bü­ro­su ta­ra­fın­dan açık­la­nan 2008 yı­lı­nın ilk çey­re­ği­ne da­ir ve­ri­le­re gö­re Ame­ri­kan eko­no­mi­si %0,6 ora­nın­da bü­yü­müş gö­rü­nü­yor. Bu oran, 2007 yı­lı­nın son çey­re­ğin­de­ki bü­yü­me ora­nıy­la ay­nı. Bü­yü­me ora­nı­nın de­tay­la­rı in­ce­len­di­ğin­de gay­ri­men­kul pi­ya­sa­sın­da ya­şa­nan kri­zin et­ki­le­ri­nin hâ­lâ de­vam et­ti­ği gö­rü­lü­yor. Sa­bit ko­nut ya­tı­rım­la­rın­da­ki dü­şüş; ni­hai tü­ke­tim har­ca­ma­la­rı, stok de­ğiş­me­le­ri ve ih­ra­cat­ta göz­lem­le­nen ar­tış ile te­la­fi edil­miş du­rum­da. Dur­gun­luk, bir eko­no­mi­de bü­yü­me oran­la­rı­nın iki çey­rek üs­t üs­te ne­ga­tif ol­ma­sıy­la or­ta­ya çı­kan bir du­rum ol­du­ğu­na gö­re he­nüz Ame­ri­kan eko­no­mi­si­nin res­men dur­gun­lu­ğa gir­di­ği­ni söy­le­ye­me­yiz. An­cak yi­ne de du­ru­mun kay­gı ve­ri­ci ol­du­ğu aşi­kâr. Tü­ke­tim har­ca­ma­la­rı, stok­lar ve ih­ra­cat­ta mey­da­na ge­len ar­tış­la­rı dı­şa­rı­da tu­tar­sak sa­bit ko­nut ya­tı­rım­la­rın­da­ki dü­şü­şün GSMH’de %1,2 ora­nın­da bir azal­ma oluş­tur­du­ğu­nu gö­rü­yo­ruz. Ay­rı­ca GSMH’nin %70’lik kıs­mı­nı oluş­tu­ran tü­ke­tim har­ca­ma­la­rın­da sa­de­ce %0,7’lik bir ar­tış ol­ma­sı da tü­ke­ti­ci­ler­de aza­lan ge­lir ve gü­ve­nin bir işa­re­ti. Net ih­ra­cat­tan ge­len %0,2’lik ar­tış ise po­zi­tif bü­yü­me ora­nı­na kat­kı­da bu­lun­muş gö­zü­kü­yor.
Ame­ri­ka’da eko­no­mik dur­gun­lu­ğu ilan et­mek­le yü­küm­lü olan Ulu­sal İk­ti­sa­di Araş­tır­ma­lar Bü­ro­su (NBER)’na bağ­lı ko­mi­te­nin GSMH’nin ya­nı­ sı­ra gös­ter­ge ola­rak kul­lan­dı­ğı re­el sı­nai ve ti­ca­ri sa­tış­lar­dan, stok­lar­da­ki %0,8’lik ar­tı­şı çı­kar­dı­ğı­mız­da ger­çek­le­şen bü­yü­me ora­nı­nın ne­ga­tif ol­ma­sı da tü­ke­ti­ci ta­le­bi­nin tah­min edi­len­den da­ha az ol­du­ğu­nun bir gös­ter­ge­si. Tüm bun­la­ra ek ola­rak iş­siz­lik ra­ka­mı­nın %5,1 ola­rak açık­lan­ma­sı, Ame­ri­kan eko­no­mi­si­nin çok da sağ­lık­lı bir iler­le­me gös­ter­me­di­ği­ni or­ta­ya ko­yu­yor. An­cak açık­lan­mış olan bü­yü­me ra­kam­la­rı he­nüz ke­sin­leş­miş ra­kam­lar de­ğil. ABD’de bü­yü­me ve­ri­le­ri üç aşa­ma­da açık­la­nı­yor. Şu an­da açık­la­nan ve­ri, ilk tah­min­le­rin so­nuç­la­rı­nı gös­te­ri­yor.
ABD eko­no­mi­si­nin dur­gun­lu­ğa gi­rip gir­me­di­ğin­den da­ha da önem­li olan, eko­no­mi­de­ki bu ya­vaş­la­ma sü­re­ci­nin ne ka­dar sü­re­ce­ği ve eko­no­mi­nin ne za­man düz­lü­ğe çı­ka­ca­ğı. Bu ko­nuy­la il­gi­li ola­rak olum­suz bir tab­lo çi­zen ta­raf­lar ol­du­ğu gi­bi, da­ha iyim­ser bir yak­la­şı­ma sa­hip olan­lar da var. Ame­ri­kan Mer­kez Ban­ka­sı (FED) Baş­ka­nı Ben Ber­nan­ke yı­lın ilk ya­rı­sın­da bü­yü­me ih­ti­ma­li­nin dü­şük ol­du­ğu­nu an­cak ikin­ci ya­rı­dan iti­ba­ren dü­şük fa­iz oran­la­rı ve ma­li po­li­ti­ka­la­rın da et­ki­siy­le da­ha güç­lü bir bü­yü­me per­for­man­sı ser­gi­le­ne­ce­ği­ni kay­de­di­yor. 2009 yı­lın­da ise eko­no­mi­de­ki bü­yü­me­nin trend se­vi­ye­sin­de ve­ya bu­nun bi­raz üs­tün­de sey­re­de­ce­ği­ni ön­gö­rü­yor. Ül­ke­nin bü­yü­me per­for­man­sıy­la il­gi­li ola­rak Ber­nan­ke ka­dar iyim­ser ol­ma­yan IMF ta­ra­fın­dan ya­yım­la­nan 2008 Dün­ya Eko­no­mik Gö­rü­nü­mü ra­po­run­da yer alan Ame­ri­kan eko­no­mi­si­ne da­ir tah­min­ler, GSMH’nin bu yı­lın her dört çey­re­ğin­de de dü­şe­ce­ği doğ­rul­tu­sun­da. Yıl so­nu­na doğ­ru eko­no­mi­nin bir ön­ce­ki se­ne­ye gö­re %0,7 ora­nın­da kü­çü­le­ce­ği ön­gö­rü­lü­yor. 2009 yı­lın­da ise eko­no­mi­de­ki bü­yü­me­nin trend se­vi­ye­si­nin al­tın­da ola­ca­ğı tah­min edi­li­yor.
ABD eko­no­mi­si­nin dur­gun­lu­ğa gir­di­ği­ni söy­le­mek için he­nüz er­ken ol­sa da, ya­vaş­la­ma sü­re­ci için­de bu­lun­du­ğu açık. Bu sü­reç­ten ne za­man çı­kı­la­ca­ğı ise tü­ke­ti­ci ta­le­bi­nin ne ka­dar sü­re­de to­par­la­na­ca­ğı­na bağ­lı. Ev fi­yat­la­rın­da ya­şa­nan dü­şü­şün ne ka­dar de­vam ede­ce­ği, bu sü­re­yi be­lir­le­ye­cek önem­li fak­tör­ler­den bi­ri. Kriz ön­ce­si ev sa­tış­la­rı­nın %40’lık bir kıs­mı­nı fi­nan­se eden yük­sek risk­li tut­sat kre­di­le­ri­nin azal­ma­sı so­nu­cu kay­bo­lan fi­nans­man im­kan­la­rı­nın, kıs­men Bush hü­kü­me­ti ta­ra­fın­dan des­tek­le­nen ku­rum­lar ta­ra­fın­dan sağ­la­na­cak ol­ma­sı, bu pi­ya­sa­yı bi­raz da ol­sa ra­hat­la­ta­cak ve ha­ciz va­ka­la­rı­nı azal­ta­cak. Ay­rı­ca gay­ri­men­kul pi­ya­sa­sın­da­ki ta­lep de sta­bi­li­ze ol­muş du­rum­da. Ka­sım ayın­dan be­ri top­lam ev sa­tış­la­rı yıl­lık 5 mil­yon se­vi­ye­sin­de sey­re­di­yor. An­cak tüm bu olum­lu ge­liş­me­le­re rağ­men stok­lar­da­ki faz­la­lar bi­te­ne ka­dar ya­ni bu yıl sü­re­sin­ce de or­ta­la­ma ev fi­yat­la­rı­nın düş­me­si bek­le­ni­yor. Ma­yıs ve Tem­muz ay­la­rı ara­sın­da öden­me­si bek­le­nen top­lam 117 mil­yar do­la­ra ya­kın ver­gi ia­de­si, tü­ke­tim­de kıs­men bir iyi­leş­me sağ­la­ya­cak. Ancak tü­ke­ti­mi et­ki­le­yen di­ğer fak­tör­ler olan kre­di sı­kı­şık­lı­ğı ve ev fi­yat­la­rın­da­ki dü­şü­şün önü­müz­de­ki ay­lar­da da de­vam ede­ce­ği bek­len­ti­si, tü­ke­tim­de­ki ya­vaş­la­ma­nın da kı­sa sü­re için­de son bul­ma­ya­ca­ğı­na işa­ret edi­yor.
Tüm bun­lar göz önü­ne alın­dı­ğın­da önü­müz­de­ki ay­lar için­de tü­ke­tim­de bir to­par­lan­ma gö­rül­me­si­ni bek­le­mek yan­lış olur. Bu du­rum­da ABD’nin bu eko­no­mik ya­vaş­la­ma sü­re­cin­den dur­gun­luk ilan et­me­den çık­ma­sı­nı an­cak net ih­ra­cat­ta mey­da­na ge­le­cek ar­tış sağ­la­ya­bi­lir. Tü­ke­ti­me da­ya­lı bir eko­no­mi ol­ma­sı se­be­biy­le ya­vaş­la­ma sü­re­cin­den çı­kıl­ma­sı ise tü­ke­ti­ci­le­rin kriz­den olum­suz et­ki­le­nen ge­lir ve gü­ve­ni­nin ye­ri­ne gel­me­siy­le ola­cak­tır. Tü­ke­ti­ci­le­rin eroz­yo­na uğ­ra­yan bi­ri­kim­le­ri­ni ye­ri­ne koy­mak için bel­li bir sü­re de ta­sar­ruf ya­pa­cak­la­rı­nı göz önü­ne alır­sak, bu se­nenin ABD eko­no­mi­sin­de­ki bü­yü­me per­for­man­sı açı­sın­dan çok iyi bir yıl ol­ma­ya­ca­ğı or­ta­da.
Akıl­lar­da so­ru işa­re­ti oluş­tu­ran bir di­ğer mev­zu ise ABD’de­ki ya­vaş­la­ma­nın Tür­ki­ye üze­rin­de ne gi­bi eko­no­mik et­ki­le­ri ola­ca­ğı. Ül­ke­mi­zin mev­cut ti­ca­ret hac­mi­nin yak­la­şık %5’lik kıs­mı­nı ABD ile olan ti­ca­re­t oluş­tu­rur­ken, AB ile ya­pı­lan ti­ca­re­tin top­lam ha­cim­de­ki pa­yı ise %60 se­vi­ye­sin­de bu­lu­nu­yor. Bu du­rum, ABD’de ya­şa­nan eko­no­mik ya­vaş­la­ma­nın Türkiye ekonomisi üzerindeki etkisinin doğrudan değil AB vasıtasıyla dolaylı yoldan daha fazla olabileceği an­la­mı­na ge­li­yor. AB ül­ke­le­ri­ne ait ban­ka­lar ABD’de ya­şa­nan tut­sat kri­zin­den et­ki­len­miş du­rum­da­lar; an­cak bu ül­ke­ler­de ABD’nin ak­si­ne ha­ne­hal­kı tü­ke­ti­mi, kre­di­den çok mev­cut ge­lir ile fi­nan­se edil­di­ğin­den or­ta­ya çı­ka­cak bir fi­nan­sal kri­zin re­el eko­no­mi­ye et­ki­le­ri­nin ABD’de­ki ka­dar va­him ol­ma­ya­ca­ğı­nı söy­le­mek müm­kün. Ay­rı­ca bu ül­ke­ler­de ih­ra­ca­tın mil­li ge­lir­de­ki pa­yı­nın %2 ol­ma­sı se­be­biy­le ABD eko­no­mi­si­nin ya­vaş­la­ma­sın­dan do­la­yı bu böl­ge­nin ih­ra­ca­tın­da olu­şa­cak bir dü­şü­şün mil­li ge­li­re et­ki­si de sı­nır­lı ka­la­cak­tır.
Tür­ki­ye eko­no­mi­si­ni ABD’nin için­den geç­mek­te ol­du­ğu ya­vaş­la­ma sü­re­cine ve fi­nan­sal kri­ze kar­şı du­yar­lı ya­pan en önem­li et­ken, mil­li ge­li­rin %7,4’üne kar­şı­lık ge­len bir ca­ri açı­ğa sa­hip ol­ma­sı­dır. 2002 yı­lın­da­ki se­vi­ye­sin­den 20 kat faz­la olan açı­ğın şim­di­ye ka­dar fi­nans­ma­nın­da her­han­gi bir so­run ya­şan­ma­dı; an­cak tüm dün­ya­yı et­ki­si­ne ala­cak bir fi­nan­sal kri­zin oluş­ma­sı du­ru­mun­da Tür­ki­ye gi­bi ül­ke­ler­den hız­lı bir sı­cak pa­ra ka­çı­şı ol­ma­sı ih­ti­ma­li­nin çok yük­sek ol­ma­sı da ül­ke­miz eko­no­mi­si açı­sın­dan zor ve muğ­lak bir dö­ne­me gi­ril­di­ği­ne işa­ret edi­yor.

Paylaş Tavsiye Et
Dünya Ekonomi
DİĞER YAZILAR