Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (December 2008) > Dünya Siyaset > Obama ile “melez ABD hegemonyası”
Dünya Siyaset
Obama ile “melez ABD hegemonyası”
Taha Özhan

AME­Rİ­KAN im­pa­ra­tor­lu­ğu son se­kiz yıl­dır kul­lan­dı­ğı si­ya­set tek­no­lo­ji­si­ni de­ğiş­tir­me ka­ra­rı al­dı. Böy­le­lik­le neo­con tek­no­lo­ji, va­zi­fe­si­ni hi­ta­ma er­dir­di. Ge­or­ge W. Bush’la be­ra­ber ik­ti­da­ra ge­len neo­con eki­bin, fii­lî ha­zır­lık­la­rı­nı 1997-98’de ta­mam­la­dık­la­rı “Ye­ni Ame­ri­kan Yüz­yı­lı Pro­je­si”, ABD’nin So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı or­ta­ya çı­kan kü­re­sel be­lir­siz­li­ği bir sü­re­li­ği­ne aş­ma­sı­na yar­dım et­ti. Neo­con pro­je­nin ABD’ye ma­li­yet­le­ri­nin ol­du­ğu el­bet­te doğ­ru. La­kin kâr-za­rar ana­li­zi­ni de­rin­leş­tir­di­ği­miz­de kar­şı­mı­za şu tab­lo çı­kı­yor: ABD, ge­rek si­ya­si ge­rekse eko­no­mik kriz böl­gelerinde, var­lı­ğıy­la yok­lu­ğu­nu eşit­le­yen bir gü­ce dö­nüş­müş du­rum­da.

ABD’nin vaz­ge­çil­mez­li­ği, kü­re­sel si­ya­si ve ik­ti­sa­di den­ge­siz­li­ğin ye­ga­ne den­ge­si du­ru­mu­na gel­di. Me­se­la bu­gün ABD’nin Irak’tan çe­kil­me­si ve­ya kal­ma­sı; kü­re­sel öde­me­ler den­ge­siz­li­ğin­de­ki Ame­ri­kan bi­lan­ço­su­nun var­lı­ğı ve­ya yok­lu­ğu kü­re­sel sis­tem için ha­ya­ti ko­num­da. Kü­re­sel den­ge­siz­lik­le­ri, Ame­ri­kan he­ge­mon­ya­sı­nı bes­le­me pa­ha­sı­na den­ge ha­li­ne ge­ti­ren bu sis­tem, be­ra­be­rin­de bel­li ma­li­yet­ler de üre­ti­yor. “Ame­ri­kan po­li­tik te­olo­ji­si”, ben­zer ma­li­yet­le­ri geç­miş yıl­lar­da “Ame­ri­kan prag­ma­tiz­mi”nin sun­du­ğu im­kan­lar çer­çe­ve­sin­de aş­ma­yı ba­şar­mış­tı. Bel­li ara­lık­lar­la Ame­ri­kan he­ge­mon­ya­sı­nı bes­le­yen en prag­ma­tik adım­la­rı ata­rak, ma­li­yet­le­rin sü­rek­li­lik ka­zan­ma­sı­nı en­gel­le­miş­ti. So­ğuk Sa­vaş’taki rekabet, Çin ile iliş­ki­ler, La­tin Ame­ri­ka’ya ya­pı­lan mü­da­ha­le­ler vs. Ame­ri­kan prag­ma­tiz­mi­nin ba­şa­rıy­la uy­gu­lan­dı­ğı alan­lar ara­sın­da sa­yı­la­bi­lir.
Neo­con yıl­la­rı­nı da ben­zer bir ra­di­kal prag­ma­tiz­min iz­le­me­si­ne kim­se şa­şır­ma­ma­lı. Bush’un ar­dın­dan Ba­rack Oba­ma’nın se­çil­me­si, Ame­ri­kan sos­yal mu­hay­yi­le­si­nin ya­pı­sal prag­ma­tizm ge­le­ne­ği­ni tes­cil­le­yen bir adım ol­du. Irak iş­ga­li­nin üçün­cü yı­lın­da ABD’de tar­tı­şıl­ma­ya baş­la­nan ye­ni pro­je­ler­le, Ame­ri­ka’nın ken­di açı­sın­dan kü­re­sel bir res­to­ras­yo­na gi­de­ce­ği­nin işa­ret­le­ri ve­ril­miş­ti. “He­ge­mon­ya­dan Ye­ni Güç­ler Den­ge­si­ne Ge­çiş” şek­lin­de for­mü­le edi­len yak­la­şım, Oba­ma ta­ra­fın­dan uy­gu­lan­ma­ya ça­lı­şı­la­cak­tır. Özet­le ABD, he­ge­mo­nik gü­cü­nü kul­lan­ma­ ile yük­se­len ye­ni güç­ler­le “iş­bir­li­ği” yap­ma­nın ma­li­ye­tleri­ni mu­ka­ye­se ede­rek da­ha az ma­li­yet yö­nün­de bir po­li­ti­ka be­lir­le­ye­cek­tir. Çün­kü ABD açı­sın­dan neo­con dö­ne­min he­ge­mo­nik ma­li­ye­ti­ni kü­re­sel an­lam­da taz­min et­me­nin en ras­yo­nel yo­lu bu. Bü­tün bu tes­pit­ler ise Oba­ma ile ye­ni bir Ame­ri­ka’dan zi­ya­de, kal­dı­ğı yer­den fark­lı araç­lar­la yo­lu­na de­vam ede­cek bir Ame­ri­ka bek­le­me­mi­zi öne­ri­yor.
ABD, yo­lu­na bir “me­lez” olan Oba­ma ile de­vam ede­cek. WASP (Be­yaz, Ang­lo-Sak­son, Pro­tes­tan) Bush’tan “si­yah” de­ğil “me­lez” Oba­ma’ya yö­ne­len ABD, kü­re­sel res­to­ras­yo­nun so­nu­cun­da tek ku­tup­lu he­ge­mon­ya­dan me­lez bir he­ge­mon­ya­yı in­şa et­me­ye ça­lı­şa­cak­tır. Oba­ma, si­yah yü­zü ve Af­ri­ka­lı-Müs­lü­man geç­mi­şiy­le İs­lam dün­ya­sı­na, li­be­ral çı­kış­la­rıy­la Av­ru­pa’ya ve sı­nıf­sal geç­mi­şiy­le de üçün­cü dün­ya ile Ame­ri­ka içi kon­so­li­das­yo­na hi­tap ede­cek­tir. Me­lez bir he­ge­mon­ya, kü­re­sel an­lam­da he­men her­ke­se rol­ler da­ğı­ta­rak üze­rin­de­ki bas­kı­yı ve ma­li­ye­ti azal­tır­ken; ABD’nin in­ce gü­cü­ne yas­la­nan Ame­ri­kan he­ge­mon­ya­sı­nın de­va­mı­na da yar­dım­cı ola­cak­tır.
 
Res­to­ras­yonun Ne­fer­le­ri
Ame­ri­ka’nın de­rin bir de­ği­şim­den zi­ya­de bir res­to­ras­yon dö­ne­mi­ne gi­re­ce­ği­nin en gü­zel işa­ret­le­ri­ni, Oba­ma’nın kurduğu ekip ve­ri­yor. Da­ha işin ba­şın­da eki­be “Oba­ma­con” is­mi ta­kıl­mış du­rum­da. Çün­kü Oba­ma eki­bi­ni, ken­di­sin­den bek­len­di­ği üze­re, ol­duk­ça prag­ma­tist ter­cih­ler­le in­şa ettiği görülüyor. Ye­ni ekip es­ki bir hi­ka­ye­yi de ha­tır­la­tı­yor: ABD’nin es­ki baş­kan­la­rın­dan De­mok­rat John F. Ken­nedy 1961’de ik­ti­da­ra gel­di­ğin­de, ken­di­sin­den bek­le­ne­nin ak­si­ne ol­duk­ça Cum­hu­ri­yet­çi isim­le­ri ya­nı­na ta­şı­mış­tı. De­an Rusk’ı dı­şiş­le­ri, Ro­bert McNa­ma­ra’yı sa­vun­ma­ ve C. Do­ug­las Dil­lon’ı ha­zi­ne müs­te­şar­lı­ğı gö­re­vleri­ne ge­tir­miş­ti. Oba­ma da Ame­ri­ka­lı­la­rın “vi­yo­lin mo­de­li” de­dik­le­ri “sol el­le tu­tup, sağ el­le çal­ma” yo­lu­nu ter­cih et­ti. Se­çim­ler­de ka­zan­ma­sı­nı sağ­la­yan mar­ji­nal far­kı oluş­tu­ran kit­le­le­rin be­nim­se­me­ye­ce­ği isim­le­ri ka­bi­ne­sin­de top­la­ma­ya baş­la­dı.
Özel­lik­le dış po­li­ti­ka, eko­no­mi ve sa­vun­ma ba­kan­lık­la­rı­na se­çi­len isim­ler, Ame­ri­ka’da sü­rek­li­li­ğin de­vam ede­ce­ği­ni gör­me­miz açı­sın­dan önem arz edi­yor. Se­çim­ler sı­ra­sın­da Oba­ma’ya kar­şı kam­pan­ya yü­rü­ten Hil­lary Clin­ton, dı­şiş­le­ri ba­kan­lı­ğı­na ge­ti­ril­di. Clin­ton, Bush dö­ne­min­de De­mok­rat­lar içe­ri­sin­de neo­con­la­ra en ya­kın isim­le­rin ba­şın­da gel­mek­tey­di. New York’tan se­na­tör se­çil­me­ye ça­lı­şır­ken, ani­den ai­le­sin­de Ya­hu­di kö­ken­ler keş­fe­den Clin­ton’ın tar­tış­ma­sız İs­ra­il ta­raf­tar­lı­ğı­nın, Irak ve İran ko­nu­sun­da neo­con­la­rı bi­le ge­ri­de bı­ra­kan şa­hin söy­le­mi­nin ye­ni dö­nem­de na­sıl bir ras­yo­na­li­te­ye otu­ra­ca­ğı­nı hep be­ra­ber gö­re­ce­ğiz. Ko­ca­sın­dan do­la­yı Tür­ki­ye’ye sı­cak ba­kan Clin­ton, Baş­kan Yar­dım­cı­sı John Bi­den’ın dış po­li­ti­ka­da­ki ağır­lı­ğı­nı da nöt­ra­li­ze et­me­ye ça­lı­şa­cak­tır.
Kü­re­sel fi­nan­sal kri­zin or­ta­sın­da se­çim ka­za­nan Oba­ma, ilk an­da dış po­li­ti­ka­dan zi­ya­de eko­no­mi ağır­lık­lı so­run­lar­la baş ba­şa kalacak. Bun­dan do­la­yı na­sıl bir eko­no­mi eki­bi ku­ra­ca­ğı me­rak­la bek­le­ni­yor­du. Eko­no­mi da­nış­ma­la­rı­na ba­kıl­dı­ğın­da, Bush’un “alın te­ri de­ğil mi­ras” tar­zıy­la ba­ba­sı­nın eki­bi­ni se­kiz yıl ara­dan son­ra ye­ni­den ik­ti­da­ra ta­şı­ma­sı gi­bi, Oba­ma da Bill Clin­ton’ın eki­bi­ni ye­ni­den Be­yaz Sa­ray’a yer­leş­ti­ri­yor. Eki­bin ana ka­rak­te­ri­ni ta­rif et­mek ge­re­kir­se şu üç söz­cü­ğü kul­lan­ma­dan cüm­le kur­mak im­kan­sız: İs­ra­il, şa­hin ve fi­nans-ka­pi­tal. Clin­ton’ın baş da­nış­man­lı­ğı­nı da yap­mış olan Rahm Ema­nu­el’in Be­yaz Sa­ray ge­nel sek­re­ter­li­ğine atan­ma­sıy­la baş­la­yan tar­tış­ma­lar, 90’lı yıl­lar­da ban­ka­cı­lık ve fi­nans sek­tö­rü­nü de­ne­tim­siz­leş­ti­ren ya­sa­la­rın geç­me­si­ni sağ­la­ya­rak bu­gün­kü tü­rev pi­ya­sa­la­rı fa­ci­ası­nı ha­zır­la­yan Law­ren­ce Sum­mers’ın Ulu­sal Eko­no­mi Kon­se­yi’nin ba­şı­na ge­ti­ril­me­siy­le de­vam ede­ce­ğe ben­zi­yor. Sum­mers ile be­ra­ber, New York Mer­kez Ban­ka­sı’nın ba­şın­da bu­lu­nan Ti­mothy Ge­ith­ner da ha­zi­ne ba­kan­lı­ğı­na ge­ti­ril­di. Law­ren­ce ve Ge­ith­ner fi­nans-ka­pi­ta­lin en ti­pik tem­sil­ci­le­ri ara­sın­da yer alı­yor­lar. Ro­bert Ru­bin’in yö­ne­ti­ci­si ol­du­ğu Ci­tig­ro­up’un, Ka­sım so­nun­da 306 mil­yar do­lar­lık bir pa­ket ha­zır­la­na­rak hız­la kur­ta­rıl­ma­sı, bu an­lam­da bir te­sa­düf­ten zi­ya­de bi­ra­der­ler da­ya­nış­ma­sı­nı an­dı­rı­yor.
Son ola­rak, Oba­ma’nın ha­len sa­vun­ma ba­kan­lı­ğı gö­re­vi­ni sür­dü­ren Ro­bert Ga­tes’i de ye­ni­den ata­dı. Bu ata­may­la da “Oba­ma­con” pro­je­si­nin tam an­la­mıy­la ha­ya­ta ge­çe­ce­ği­ne da­ir hiç­bir şüp­he bı­rak­ma­dı. Bü­yük bir med­ya kö­pürt­me­siy­le ser­vis edi­len “Oba­ma za­fe­ri”, Ame­ri­kan im­pa­ra­tor­lu­ğu­nun geç­miş dö­nem ma­li­yet­le­ri­ni kü­re­sel an­lam­da taz­min et­me­ye aday. Do­la­yı­sıy­la Oba­ma yö­ne­ti­min­de “ye­ni güç­ler den­ge­si” üze­rin­den “tek ku­tup­lu he­ge­mon­ya­dan me­lez he­ge­mon­ya­ya” ev­ri­le­cek olan kü­re­sel sis­tem­de ya­pı­sal kı­rıl­ma­lar bek­le­mek ace­le­ci­lik ola­cak­tır. Bu ye­ni dö­nem­de ken­di sa­hi­ci gün­de­mi­ni mer­ke­ze alan ül­ke­ler da­ha faz­la güç­le­nir­ken, ABD’nin biç­ti­ği rol­le­rin ca­zi­be­si­ne ka­pı­lan­lar, or­ta ve uzun va­de­de ken­di­le­ri­ni için­den çı­ka­ma­ya­cak­la­rı bir ek­sen­de bu­la­bi­lir­ler.

Paylaş Tavsiye Et