Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (July 2008) > Dünya Siyaset > İran’ın Irak’taki nüfuzu derinleşiyor
Dünya Siyaset
İran’ın Irak’taki nüfuzu derinleşiyor
Hakkı Uygur
GEÇ­Tİ­Ğİ­MİZ ay İran’da iki önem­li ge­liş­me mey­da­na gel­di. Ön­ce Cum­hur­baş­ka­nı Mah­mud Ah­me­di­ne­jad, 2 Mart’ta Irak’ı zi­ya­ret et­ti ve Bağ­dat’ta Ame­ri­kan güç­le­ri­nin göl­ge­si al­tın­da Cum­hur­baş­ka­nı Ce­lal Ta­la­ba­ni ve Baş­ba­kan Nu­ri el-Ma­li­ki ile gö­rüş­tü. Ar­dın­dan 15 Mart’ta dü­zen­le­nen mec­lis se­çim­le­ri, ulus­la­ra­ra­sı med­ya­nın il­gi­si­nin ye­ni­den İran üze­rin­de top­lan­ma­sı­na yol aç­tı.
Ah­me­di­ne­jad’ın Irak zi­ya­re­ti bir­çok göz­lem­ci ta­ra­fın­dan iki ül­ke iliş­ki­le­rin­de dö­nüm nok­ta­sı ola­rak ka­bul edi­li­yor. Or­ta­do­ğu’da­ki bir­çok ge­liş­me­nin baş­lan­gıç nok­ta­sı olan 1979 İran İs­lam Dev­ri­mi’nin he­men ar­dın­dan Sad­dam Hü­se­yin li­der­li­ğin­de­ki Irak, İran’a sa­vaş ilan et­miş ve bir mil­yo­na ya­kın in­sa­nın öl­dü­ğü ve ya­ra­lan­dı­ğı tah­min edi­len, se­kiz yıl­lık kan­lı bir sa­vaş baş­la­mış­tı. İran-Irak Sa­va­şı, İran­lı­la­rı ge­rek mad­di ge­rek ma­ne­vi alan­da cid­di bi­çim­de et­ki­le­di. Sa­vaş, yal­nız­ca ülkenin eko­no­mi ve in­san gü­cünü tah­ri­p etmekle kal­ma­dı; İran’ın dev­rim­ci slo­gan­la­rı­nın önem­li öl­çü­de yu­mu­şa­ma­sı­na ve dev­rim ih­ra­cı fik­rin­den uzak­la­şılma­sı­na da ne­den ol­du. An­cak bü­tün bu ka­yıp­la­ra rağ­men sa­vaş, ye­ni ku­ru­lan re­ji­min te­mel­le­ri­ni sağ­lam­laş­tır­ma­sı­na ve meş­rui­yet ka­zan­ma­sı­na yar­dım et­ti. Sa­va­şın ar­dın­dan ye­ni bir an­lam ka­za­nan “şe­hit ai­le­le­ri” kav­ra­mı, İran si­ya­set ter­mi­no­lo­ji­sin­de önem­li bir yer tu­tar ha­le gel­di.
Sa­va­şın bit­me­si­ne rağ­men her ce­ma­at na­ma­zın­dan son­ra “Kah­rol­sun Sad­dam” slo­ga­nın­dan vaz­geç­me­yen İran­lı­lar için ABD’nin Irak’ı iş­gal et­me­si, as­lın­da yak­la­şık yir­mi yıl­lık bir dü­şün ger­çek­leş­me­si an­la­mı­na ge­li­yor­du. İş­gal son­ra­sın­da ken­di­si­ne ya­kın kad­ro­la­rın Irak’ta iş­ba­şı­na geç­me­si, Şii İran’a yüz­yıl­lar­dan be­ri ilk kez bu top­rak­lar­da bu ka­dar yo­ğun bir nü­fuz kur­ma şan­sı­nı ver­di. Irak’ta­ki di­re­ni­şi bas­tır­mak­ta zor­la­nan ABD’nin ilk dö­nem­le­rin ak­si­ne İran ile ma­sa­ya otur­ma­yı ka­bul et­me­si bi­le Tah­ran için baş­lı ba­şı­na bir ka­za­nım­dı. Ni­te­kim ABD ile İran ara­sın­da­ki mü­za­ke­re­le­re Irak’ta­ki Sün­ni grup­la­rın ve böl­ge­de­ki Arap ül­ke­le­ri­nin tep­ki­si bu ger­çek­ten kay­nak­la­nı­yor­du.
Ah­me­di­ne­jad, iş­ga­lin ar­dın­dan, ABD Baş­ka­nı Ge­or­ge Bush’tan son­ra Irak’ı zi­ya­ret eden ikin­ci dev­let baş­ka­nı ve bu sem­bo­lik nok­ta bi­le dip­lo­ma­tik an­lam­da çok şey ifa­de edi­yor. Kay­da de­ğer ti­ca­ret an­laş­ma­la­rı­nın im­za­lan­dı­ğı son ge­zi­si es­na­sın­da iki ül­ke ara­sın­da­ki en bü­yük an­laş­maz­lık mad­de­si­ni oluş­tu­ran sı­nır so­run­la­rı gün­de­me gel­me­di. İran sı­nır dü­zen­le­me­si hu­su­sun­da 1975 ta­rih­li Ce­za­yir An­laş­ma­sı’nın ay­nen ge­çer­li ol­du­ğu­nu be­lir­tir­ken; Irak ta­ra­fı an­laş­ma­da ken­di le­hi­ne ba­zı de­ği­şik­lik­le­rin ya­pıl­ma­sın­da ıs­rar edi­yor. Öte yan­dan iki ül­ke ara­sın­da­ki önem­li so­run­lar­dan bi­ri olan sa­vaş taz­mi­na­tı me­se­le­si­nin zi­ya­ret es­na­sın­da gö­rü­şül­me­me­si de ge­zi­nin ağır­lık­lı yö­nü­nün sem­bo­lik de­ğe­ri ol­du­ğu sa­vı­nı des­tek­li­yor. İran, o za­man­lar Ba­tı’nın des­tek­lediği Sad­dam Hü­se­yin yö­ne­ti­min­de­ki Irak ta­ra­fın­dan baş­la­tı­lan sa­vaş­tan do­la­yı uğ­ra­dı­ğı za­rar­la­rın kar­şı­lan­ma­sı­nı is­ti­yor. Irak­lı­lar ise bu sa­vaş­tan do­la­yı ken­di­le­ri­nin de bü­yük acı­lar çek­ti­ği­ni ve sa­va­şı Irak hal­kı­nın de­ğil Ba­as dik­ta­tör­lü­ğü­nün ve Sad­dam’ın şah­sı­nın baş­lat­tı­ğı­nı öne sü­re­rek taz­mi­nat öde­me­ye ya­naş­mı­yor­lar. Bu yak­la­şı­ma kar­şı İran, ben­zer ko­num­da bu­lu­nan Ku­veyt’e taz­mi­nat öden­di­ği gi­bi ken­di­si­ne de öde­me ya­pıl­ma­sın­da di­re­ti­yor ve bu ko­nu­da za­man za­man İran ba­sı­nın­da çe­şit­li ra­kam­lar te­laf­fuz edi­li­yor.
Ah­me­di­ne­jad’ın Irak zi­ya­re­tiy­le il­gi­li di­ğer önem­li bir hu­sus da, bu zi­ya­re­tin ABD’nin ona­yıy­la ger­çek­leş­ti­ri­le­bil­di­ği ger­çe­ği. Da­ha ön­ce­le­ri de sü­rek­li vur­gu­lan­dı­ğı üze­re İran-ABD ger­gin­li­ği, ABD’nin Irak’ı iş­ga­lin­den be­ri iki ül­ke­nin Irak’ta­ki ma­nev­ra­la­rı üze­rin­den yü­rü­tü­lü­yor. Irak’ta mü­za­ke­re­ler sür­dü­ğü ve İran-Irak iliş­ki­le­ri ge­liş­ti­ği sü­re­ce İran’ın nük­le­er alan­da çok sert ta­vır­lar­la kar­şı­laş­ma­ya­ca­ğı öne sü­rü­le­bi­lir.
 
Se­çim­ler­de Mu­ha­fa­za­kâr­la­rın Bu­ruk Za­fe­ri
İran ile il­gi­li ikin­ci ge­liş­me, ül­ke­de­ki mec­lis se­çim­le­riy­le il­gi­li. Her ne ka­dar baş­ta Tah­ran ol­mak üze­re İran’da so­kak­ta­ki va­tan­daş se­çim­le­re il­gi­siz gö­rün­se de -Tah­ran’da ko­nuş­tu­ğu­muz beş tak­si şo­fö­rün­den yal­nız­ca bi­ri­si oy ve­re­ce­ği­ni söy­le­di- ül­ke ça­pın­da se­çim­le­re ka­tı­lı­mın %55 ci­va­rın­da ol­ma­sı sis­te­min ba­şa­rı­sı ola­rak ka­bul edi­le­bi­lir. An­cak baş­kent­te bu ora­nın %40’ta kal­ma­sı şe­hir­li seç­me­nin mev­cut si­ya­sal sis­te­me tep­ki­si ola­rak gö­rül­me­li. Se­çim­le­re haf­ta­lar ka­la baş­la­yan ve git­tik­çe do­zu­nu ar­tı­ran yo­ğun pro­pa­gan­da­ya, di­nî li­der­le­rin se­çim­ler­de oy kul­lan­ma­nın di­nî bir gö­rev ol­du­ğu­nu vur­gu­la­ma­la­rı­na, so­kak­lar­da sey­yar oy san­dık­la­rı­nın ku­rul­ma­sı­na ve oy ver­me iş­le­mi­nin ge­ce sa­at­le­ri­ne ka­dar uza­tıl­ma­sı­na rağ­men ka­tı­lım ora­nı­nın dü­şük kal­ma­sın­da, re­for­mist aday aday­la­rı­nın Ana­ya­sa Kon­se­yi ta­ra­fın­dan ön ele­me­den ge­çi­ril­me­si­ne yönelik tep­ki­nin de pa­yı bü­yük. Bu yüz­den mu­ha­fa­za­kâr­la­rın za­fer ilan et­me­le­ri­nin faz­la bir ger­çek­çi yanı yok.
Di­ğer ta­raf­tan İran’da dai­ma ken­di­si­ni si­ya­si olay­la­rın ar­ka­sı­na giz­le­me­yi ba­şar­mış eko­no­mik ge­liş­me­le­rin de se­çim­le­re ka­tı­lı­mın dü­şük kal­ma­sın­da­ki ro­lü göz ar­dı edil­me­me­li. Ge­rek ar­tan enf­las­yon ge­rek­se de iş­siz­li­ğin yük­sek se­vi­ye­ler­de sey­ret­me­si, İran­lı­la­rın yö­ne­ti­me kar­şı en te­mel eleş­ti­ri nok­ta­la­rı ol­ma­yı sür­dü­rü­yor. Tah­ran’da ev ki­ra­la­rı­nın as­tro­no­mik de­re­ce­de art­ma­sı ve ben­zi­nin kar­ne­ye bağ­lan­mış ol­ma­sı­nın ge­tir­di­ği ula­şım gi­der­le­rin­de­ki ar­tış da bir­çok Tah­ran­lı için cid­di bir prob­lem oluş­tu­ru­yor. Bu­nun­la bir­lik­te oy ver­me­ye gi­den %55 ora­nın­da­ki halk ke­sim­le­ri­nin %70’inin, ken­di­le­ri­ni Usul­ge­ra (Usu­lü ta­kip eden) ola­rak ta­nım­la­ma­yı ter­cih eden mu­ha­fa­za­kâr kad­ro­la­ra oy ver­me­si, re­ji­min hâ­lâ cid­di bir halk des­te­ği­ne sa­hip ol­du­ğu­nu gös­ter­me­si ba­kı­mın­dan an­lam­lı. Di­ğer yan­dan bü­tün en­gel­le­me­le­re rağ­men re­for­mist grup­la­rın oy ora­nı­nı, ge­çen se­çim­ler­de ulaş­tık­la­rı ora­nın yak­la­şık iki ka­tı­na çı­kar­ma­la­rı da al­tı çi­zil­me­si ge­re­ken hu­sus­lar­dan.
Se­çim so­nuç­la­rı­nın hü­kü­met po­li­ti­ka­la­rı­na na­sıl yan­sı­ya­ca­ğı­nı za­man gös­te­re­cek. Zi­ra iki ana grup ola­rak se­çim­le­re gi­ren mu­ha­fa­za­kâr ke­sim­ler ara­sın­dan, cum­hur­baş­ka­nı­na yö­ne­lik eleş­ti­ri­le­riy­le bi­li­nen ve bu yüz­den gö­re­vin­den is­ti­fa et­mek zo­run­da ka­lan es­ki Ulu­sal Gü­ven­lik Ge­nel Sek­re­te­ri Ali La­ri­ca­ni, Tah­ran Be­le­di­ye Baş­ka­nı Mu­ham­med Ba­kır Ka­li­baf ve Dev­rim Mu­ha­fız­la­rı es­ki ko­mu­ta­nı Muh­sin Rı­zai li­der­li­ğin­de­ki cep­he­nin öne çık­ma­sı Ah­me­di­ne­jad’ın işi­ni zor­laş­tı­rı­yor. La­ri­ca­ni’nin mec­lis baş­ka­nı se­çil­me­si du­ru­mun­da mec­lis ve hü­kü­met ara­sın­da­ki iliş­ki­ler da­ha da ger­gin bir hal ala­bi­lir. An­cak se­çim­le­rin so­nuç­la­rı­nın baş­ta nük­le­er me­se­le ol­mak üze­re dış po­li­ti­ka ko­nu­la­rı­na et­ki et­me­si za­yıf bir ih­ti­mal gi­bi gö­rü­nü­yor.

Paylaş Tavsiye Et