Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (September 2007) > Dünya Siyaset > Kutuplardan Ortadoğu’ya siyasi ısınma
Dünya Siyaset
Kutuplardan Ortadoğu’ya siyasi ısınma
Halis Kaya
ULUS­LA­RA­RA­SI si­ya­set­te son dö­nem­de ar­dı ar­dı­na ya­şa­nan ge­liş­me­ler, hem ko­nu­nun uz­man­la­rı hem de ka­muo­yu nez­din­de bü­yük yan­kı uyan­dır­dı. Ör­ne­ğin, Ağus­tos ayın­da Rus­ya’nın Ku­zey Buz De­ni­zi’nin di­bi­ne ine­rek bay­rak dik­me­si ve böl­ge­nin do­ğal kay­nak­la­rı üze­rin­de hak id­di­a et­me­si ta­şı­dı­ğı sem­bo­lik an­la­tım ve çağ­rı­şım ba­kı­mın­dan ol­duk­ça dik­kat çe­ki­ciy­di. Bu gi­ri­şim So­ğuk Sa­vaş dö­ne­mi­nin iki sü­per gü­cü olan ABD ve SSCB ara­sın­da ce­re­yan eden ve te­mel­de do­lay­lı mü­ca­de­le alan­la­rı ve araç­la­rı üze­rin­de ger­çek­le­şen re­ka­bet bi­çi­mi­ni ha­tır­lat­mak­tay­dı. Do­la­yı­sıy­la bu ham­le, Rus­ya’nın tek­rar bir sü­per güç ola­rak dün­ya si­ya­set sah­ne­sin­de ak­tör ko­nu­mu­na yük­sel­me ni­ye­ti­ni açık­ça or­ta­ya koy­ma­sı ve ulus­la­ra­ra­sı ka­muo­yu nez­din­de de far­kın­da­lık ya­rat­ma­sı an­la­mın­da dik­ka­te de­ğer bir ge­liş­mey­di. 10 mil­yar ton do­ğal­gaz ve pet­ro­lün bu­lun­du­ğu tah­min edi­len böl­ge­ye ABD, Ka­na­da ve Da­ni­mar­ka da ya­tı­rım ha­zır­lık­la­rı­nı sür­dü­rü­yor. Bu re­ka­bet ve ya­tı­rım­lar, bu­zul­la­rın eri­me­si ve ye­ni de­niz ula­şı­mı yol­la­rı­nın açıl­ma­sı im­ka­nı­nın doğ­ma­sıy­la hız ka­zan­dı. Ya­ni Ku­zey Buz De­ni­zi, hem kü­re­sel ısın­ma­nın hem de ener­ji kay­nak­la­rı üze­rin­de­ki mü­ca­de­le­nin ısın­ma­sı teh­di­di ile kar­şı kar­şı­ya.
Böl­ge­de­ki di­ğer bir sem­bo­lik mey­dan oku­ma ise Rus­ya’nın uzun men­zil­li kı­ta­la­ra­ra­sı nük­le­er bom­bar­dı­man uçak­la­rı­nın dü­zen­li dev­ri­ye­le­ri­ne ye­ni­den baş­la­ma­sı. Bu­nun­la bir­lik­te Rus­ya, Gür­cis­tan as­ke­rî üs­le­rin­den çek­ti­ği bir­lik­le­ri­ne ev sa­hip­li­ği ya­pan Eri­van’a si­lah sa­ta­rak böl­ge­de­ki güç den­ge­si­ni sağ­la­ma­ya ça­lı­şı­yor.
Böl­ge­sel ısın­ma gös­ter­ge­le­rin­den bi­ri de Rus­ya’nın, Av­ru­pa Kon­van­si­yo­nel Kuv­vet­ler Ant­laş­ma­sı (AK­KA)’na ka­tı­lı­mı­nı as­kı­ya al­ma­sı. Bu ka­ra­rın alın­ma­sı, ta­şı­dı­ğı an­lam ve do­ğur­ma­sı muh­te­mel so­nuç­lar ba­kı­mın­dan ol­duk­ça önem­li bir ge­liş­me. AK­KA, Av­ru­pa Gü­ven­lik ve İş­bir­li­ği Kon­fe­ran­sı (AGİK) bün­ye­sin­de 1990’da im­za­lan­mış ve So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı olu­şan ye­ni ulus­la­ra­ra­sı ko­şul­lar­da ön­ce­lik­le SSCB’nin kon­van­si­yo­nel plan­da (nük­le­er, kim­ya­sal ve bi­yo­lo­jik ol­ma­yan si­lah­lar açı­sın­dan) si­lah­sız­lan­ma­sı­nı sağ­la­ma­yı he­def­le­yen bir ant­laş­ma.
1994’te teş­ki­lat ya­pı­sı­na ka­vu­şa­rak AGİT adı­nı al­mış olan AGİK, So­ğuk Sa­vaş ko­şul­la­rın­da Av­ru­pa’nın gü­ven­lik kay­gı­la­rı­nı mer­ke­ze ala­rak ku­rul­muş ve So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı ko­şul­la­ra yö­ne­lik baş­ta in­san hak­la­rı ve de­mok­ra­si he­def­le­ri ol­mak üze­re ge­rek­li dö­nü­şü­mü ger­çek­leş­tir­me­yi ba­şar­mış bir ör­güt. Ör­gü­tün sü­rek­li­li­ği ve kap­sa­mı, ulus­la­ra­ra­sı po­li­ti­ka­da­ki öne­mi­ni bir kat da­ha art­tı­rı­yor. Ör­gü­tün kap­sa­mı dâ­hi­lin­de olan Ku­zey Ame­ri­ka ve Av­ras­ya’nın ku­zey hat­tı, je­opo­li­tik özel­li­ğin­den do­la­yı ulus­la­ra­ra­sı po­li­tik ge­liş­me­le­ri doğ­ru­dan et­ki­le­me po­tan­si­ye­li olan bir böl­ge. Do­la­yı­sıy­la bu önem­li bo­yut dik­ka­te alı­na­rak de­ğer­len­di­ril­di­ğin­de, AGİT bün­ye­sin­de im­za­lan­mış bir si­lah­sız­lan­ma ant­laş­ma­sı­nın as­kı­ya alın­ma­sı­nın ya­ra­ta­bi­le­ce­ği si­ya­si ısın­ma­nın bo­yu­tu da­ha iyi gö­rü­le­bi­lir.
AGİK bün­ye­sin­de im­za­lan­mış AK­KA’ya ka­tı­lı­mı­nı, ABD’nin Do­ğu Av­ru­pa’ya fü­ze sa­vun­ma sis­te­mi yer­leş­tir­me pla­nı­nı ge­rek­çe gös­te­re­rek as­kı­ya al­mış ol­ma­sı, Rus­ya’nın, 11 Ey­lül son­ra­sı oluş­mak­ta olan ye­ni ulus­la­ra­ra­sı je­opo­li­tik ve je­os­tra­te­jik güç da­ğı­lı­mın­da ye­ni bir ko­num ara­yı­şın­da ol­du­ğu­nun bir gös­ter­ge­si. Rus­ya’nın bu ye­ni ko­num ara­yı­şı Pu­tin yö­ne­ti­mi dö­ne­min­de ken­di­ni da­ha faz­la his­set­tir­me­ye baş­la­dı.
AK­KA Ant­laş­ma­sı’nın ön­ce­lik­le gü­ven­li­ği­ni sağ­la­ma­yı he­def­le­di­ği ak­tör Av­ru­pa Bir­li­ği. Bu­nun­la bir­lik­te Tür­ki­ye de, si­ya­si plan­da AB’ye aday bir ül­ke ko­nu­mun­da ol­ma­sı ve coğ­ra­fi plan­da da Rus­ya’nın böl­ge­sel et­ki ve mü­da­ha­le sı­nır­la­rı dâ­hi­lin­de bu­lun­ma­sı ne­de­niy­le AK­KA Ant­laş­ma­sı’nın ya­kın­dan il­gi­len­dir­di­ği ta­raf­lar­dan bi­ri­si du­ru­mun­da.
20. yüz­yıl­da ya­şa­nan iki dün­ya sa­va­şı­nın da Av­ru­pa mer­kez­li ol­ma­sı­nın or­ta­ya koy­du­ğu en önem­li so­nuç­lar­dan bi­ri, Av­ru­pa-içi ba­rış ve gü­ven­li­ğin dün­ya ba­rı­şı ve gü­ven­li­ği için bir ön­ko­şul ol­du­ğu­dur. Baş­lan­gıç­ta bu kay­gı­lar mer­ke­ze alı­na­rak baş­la­tı­lan AB pro­je­si, amaç­la­nan he­def­le­re ula­şıl­ma­sın­da, baş­ta eko­no­mi ve in­san hak­la­rı ko­nu­la­rın­da ol­mak üze­re önem­li ve ba­şa­rı­lı so­nuç­la­rın alın­ma­sı­nı sağ­la­dı. An­cak So­ğuk Sa­vaş son­ra­sın­da Bal­kan­lar’da ça­tış­ma­la­rın ön­len­me­si ve bu­na­lım çö­zü­cü me­ka­niz­ma­la­rın ge­liş­ti­ril­me­si gi­bi ku­rum­sal ola­rak mer­ke­ze al­mış ol­du­ğu bir mis­yo­nu ger­çek­leş­ti­re­me­miş ve 11 Ey­lül son­ra­sı dö­nem­de de Or­ta­do­ğu’da ya­şa­nan Af­ga­nis­tan ve Irak iş­gal­le­rin­de kü­re­sel ak­tör ol­ma ama­cın­dan uzak bir po­li­ti­ka or­ta­ya koy­muş ol­ma­sı, AB’nin, So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı güç­ler den­ge­si ya­pı­lan­ma­sın­da edi­ne­ce­ği ko­num hak­kın­da so­ru işa­ret­le­ri do­ğu­ru­yor. Yi­ne AB’nin ge­niş­le­me-de­rin­leş­me çe­liş­ki­sin­de ön açı­cı bir po­li­tik du­ruş ge­liş­ti­re­me­miş, AB Ana­ya­sa­sı üze­rin­de uz­laş­ma sağ­la­ya­ma­mış, böl­ge­sel bir güç ha­li­ne gel­miş olan Tür­ki­ye’nin üye­lik sü­re­cin­de Tür­ki­ye ka­dar öz­gü­ven ve ka­rar­lı­lık ta­şı­yan bir ta­vır or­ta­ya ko­ya­ma­mış ol­ma­sı, bah­set­ti­ği­miz ba­şa­rı­sız iki sı­na­vı­nın ya­nın­da bün­ye­sin­de ba­rın­dır­dı­ğı te­mel han­di­kap­lar ola­rak kar­şı­mı­za çı­kı­yor. So­nuç ola­rak AB, ya­kın ge­le­cek­te ken­di­sin­den bek­le­ni­len açı­lı­mı gös­te­re­bi­le­ce­ği­ne da­ir güç­lü sin­yal­ler ve­re­mi­yor.
Or­ta­do­ğu’ya bak­tı­ğı­mız­da ise İran ile Suu­di Ara­bis­tan, Mı­sır ve Kör­fez ül­ke­le­ri ara­sın­da ge­liş­ti­ri­len iyi ni­yet­li iliş­ki­le­rin ABD ta­ra­fın­dan sa­bo­te edil­me­si gi­ri­şi­mi­ni gö­rü­yo­ruz. Dı­şiş­le­ri Ba­ka­nı Ri­ce’ın ger­çek­leş­tir­di­ği Or­ta­do­ğu zi­ya­re­ti­nin ana gün­de­mi İran teh­di­di kar­şı­sın­da böl­ge ül­ke­le­ri­nin gü­ven­lik ih­ti­yaç­la­rı­nı kar­şı­la­mak ama­cıy­la böl­ge­sel müt­te­fik­le­ri İs­ra­il, Mı­sır, Suu­di Ara­bis­tan ve Kör­fez ül­ke­le­ri­ne 60 mil­yar do­lar tu­ta­rın­da si­lah sa­tı­mıy­dı. Hem Sün­ni-Şii kamp­laş­ma­sı­nı pe­kiş­tir­mek hem muh­te­mel böl­ge içi ça­tış­ma ve sa­vaş risk­le­ri için te­tik­le­yi­ci si­lah­lan­ma ya­rı­şı­nı art­tır­mak hem de ABD eko­no­mi­si­ne ge­lir sağ­la­mak gi­bi üç he­de­fi bir taş­la vur­ma ni­ye­tin­de­ki bir dip­lo­ma­tik gi­ri­şi­me sah­ne ol­du böl­ge.
Av­ras­ya ve Or­ta­do­ğu’da ya­şa­nan bu cid­di po­li­tik ısın­ma­la­rın iki böl­ge­nin ke­si­şim hat­tın­da yer alan Tür­ki­ye’yi et­ki­le­me­si ol­duk­ça muh­te­mel gö­rü­nü­yor. Bu risk­ler ba­şa­rı­lı bir bi­çim­de yö­ne­til­di­ği tak­dir­de fır­sa­ta dö­nü­şe­rek Tür­ki­ye’nin, böl­ge­sin­de da­ha et­kin bir güç ha­li­ne gel­me­si­nin önü­nü aça­bi­lir. Ter­si bir du­rum ise uzun dö­nem­de te­la­fi­si müm­kün ol­ma­yan be­del­ler öden­me­si­ne ne­den ola­bi­lir.

Paylaş Tavsiye Et