Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (May 2007) > Türkiye Ekonomi > Döviz rezervleri hakkında bilinmeyenler
Türkiye Ekonomi
Döviz rezervleri hakkında bilinmeyenler
Ömer Faruk Güler
DÖ­Vİ­Zİ çok se­ven bir mil­le­tiz. Ak­ti­fi­miz­de, pa­si­fi­miz­de bol mik­tar­da dö­viz tu­tu­yo­ruz. Baş­ka bir de­yiş­le hem ser­ve­ti­mi­zi hem de borç­la­rı­mı­zı dö­viz cin­sin­den tut­ma­yı ter­cih edi­yo­ruz. Sa­de­ce ki­şi­ler ve şir­ket­ler de­ğil, dev­le­ti­miz için de dö­viz çok önem­li. Mer­kez Ban­ka­sı’nın res­mî dö­viz re­zerv­le­riy­le gu­rur du­yu­yo­ruz. Re­zerv­le­ri­miz yük­sel­dik­çe öz­gü­ve­ni­miz de ar­tı­yor. Yıl için­de 70 mil­yar do­la­rı ya­ka­la­ma­mız ya­kın bir ih­ti­mal. Yük­se­len sa­de­ce bi­zim re­zerv­le­ri­miz de­ğil kuş­ku­suz. Baş­ta Çin ol­mak üze­re dö­viz re­zerv­le­ri­nin bü­yük­lü­ğüy­le çe­ne­mi­zi yo­ran çok sa­yı­da ül­ke var. Pek dü­şün­me­di­ği­miz ise bu po­li­ti­ka­la­rın ne­ye hiz­met et­ti­ği ve ma­li­ye­ti­nin ne ol­du­ğu. Re­zerv­le­ri­mi­zin de tıp­kı top­lum­sal ma­li­ye­tin söz ko­nu­su ol­du­ğu di­ğer ko­nu­lar gi­bi ar­tı­la­rı ve ek­si­le­ri ile tar­tı­şıl­ma­sı ge­re­ki­yor. İş­te si­ze re­zerv­ler­le il­gi­li üze­rin­de pek de dü­şü­nül­me­yen ba­zı ipuç­la­rı.
Dö­viz re­zerv­le­ri son 10 yıl­da dün­ya ge­ne­lin­de art­tı. Bu­nun önem­li bir ne­de­ni As­ya kri­zin­den çı­ka­rı­lan ders­ti. Süt­ten ağ­zı ya­nan yo­ğur­du üf­le­ye­rek yer. Ül­ke­ler­de ani ser­ma­ye çı­kış­la­rı­na kar­şı ge­liş­ti­ri­len bir si­gor­ta­dır yük­sek dö­viz re­zerv­le­ri. Ay­rı­ca kre­di­tör­le­rin gü­ve­ni­ni de ar­tı­rır­lar. Yük­sek dö­viz re­zerv­le­ri ger­çek­te fi­nan­sal kü­re­sel­leş­me­nin be­de­li­dir.
Dö­viz cin­sin­den borç­la­rı yük­sek olan ül­ke­le­rin bir si­gor­ta ola­rak da­ha faz­la re­zerv tut­ma­sı bek­le­nir. An­cak, bü­yük re­zerv­le­rin be­de­li de bü­yük­tür. Bu­nun en ba­sit ne­de­ni ül­ke­le­rin dö­viz re­zerv­le­rin­den ka­zan­dık­la­rı fai­zin ken­di borç­la­rı için öde­dik­le­ri fa­iz­den dü­şük ol­ma­sı­dır. Ör­ne­ğin dö­viz re­zerv­le­rin­den or­ta­la­ma %3 ka­za­nıl­dı­ğı ve dö­viz cin­sin­den borç­lar için %6 fa­iz öden­di­ği var­sa­yı­lır­sa or­ta­da %3’lük bir ka­yıp var de­mek­tir. Ge­liş­miş bir ül­ke­nin borç için öde­ye­ce­ği fa­iz ile bi­zim gi­bi da­ha risk­li bir ül­ke­nin öde­ye­ce­ği fa­iz ara­sın­da­ki fark ül­ke­le­rin risk se­vi­ye­si­ni öl­çer. Bu far­ka risk pri­mi de de­nir. Bor­cu çok olan ül­ke­le­rin risk pri­mi de yük­sek olur. Risk pri­mi yük­sek olan ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin, dö­viz re­zerv­le­ri do­la­yı­sıy­la kat­lan­dık­la­rı ma­li­yet de yük­sek­tir. Da­ni Rod­rik’e gö­re ge­liş­mek­te olan ül­ke­ler re­zerv­ler­den do­la­yı yıl­lık or­ta­la­ma mil­li ge­lir­le­ri­nin %1’i ka­dar bir ma­li­ye­te kat­lan­mak­ta­dır.
Re­zerv­ler gör­dük­le­ri si­gor­ta iş­le­vi ne­de­niy­le fay­da­lı, an­cak ge­tir­dik­le­ri fır­sat ma­li­ye­ti ne­de­niy­le za­rar­lı­dır. Bu du­rum­da “op­ti­mum re­zerv tu­ta­rı var mı­dır” so­ru­su önem ka­za­nır. Doğ­ru­su­nu is­ter­se­niz bu­na net bir ce­vap ver­mek zor. Ör­ne­ğin, “re­zerv­le­rin kı­sa va­de­li dış borç­la­rı bi­re­bir kar­şı­la­ma­sı ye­ter­li­dir” di­yen­ler var bir ta­raf­ta. Bir di­ğer ta­raf­ta ise re­zerv­le­rin mil­li ge­li­re ora­nı­nın %10 ol­ma­sı­nı an­lam­lı bu­lan bi­lim­sel ça­lış­ma­lar bu­lu­nu­yor. Öte yan­da re­zerv­le­rin en az 3 ay­lık it­ha­lat tu­ta­rı­nı kar­şı­la­ya­cak se­vi­ye­de tu­tul­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni söy­le­yen­ler de var. Bu öl­çüt­le­re ba­kıl­dı­ğın­da ka­ba­ca 65 mil­yar do­lar­lık re­zer­vi­mi­zin faz­la ol­du­ğu­nu söy­le­ye­bi­lir­si­niz. An­cak “ger­çek­te ne ka­dar ol­ma­sı la­zım” so­ru­su­nun ce­va­bı baş­ka bir so­ru­ya bağ­lı­dır. Ül­ke­ni­zin eko­no­mik bir kri­ze gir­me ola­sı­lı­ğı ne ka­dar yük­sek­se o ka­dar çok re­zerv tut­ma­nız ge­re­kir. Kriz ih­ti­ma­li ol­ma­yan bir ül­ke için mil­li ge­li­rin %15-16’sı bir dö­viz re­zer­vi ora­nı ola­rak çok faz­lay­ken, kriz ih­ti­ma­li yük­sek bir ül­ke için bu oran az ola­bi­lir. So­ru­yu şu şe­kil­de sor­mak da müm­kün as­lın­da: Mil­li ge­li­ri­ni­zin %15-20’si­ne mal ola­cak bir kriz­le kar­şı­laş­ma­mak için yıl­lık %1’lik bir ma­li­ye­te ra­zı mı­sı­nız?
Ye­ri gel­miş­ken yıl­lık ma­li­yet he­sa­bı­nı net­leş­tir­mek­te fay­da var. Ba­sit bir var­sa­yım­la di­ye­lim ki, yu­ka­rı­da­ki kri­ter­le­re gö­re tut­ma­mız ge­re­ken re­zerv ra­ka­mı 40 mil­yar do­lar ol­sun. Bu ma­li­ye­te her ha­lü­kar­da kat­lan­mak zo­run­da­yız. Çün­kü bu, kü­re­sel ser­ma­ye oyu­nu­na ka­tı­lım be­de­li­dir. Ge­ri­ye ka­lan 25 mil­yar do­lar­lık faz­la re­zer­vin ma­li­ye­ti ise risk pri­mi­miz­le doğ­ru oran­tı­lı­dır. Risk pri­mi­mi­zi or­ta­la­ma %2’den he­sap­lar­sak bu faz­la re­zer­vin yıl­lık ma­li­ye­ti 500 mil­yon do­lar ya­par. Bu da bi­zim ül­ke­yi kö­tü yö­net­me­mi­zin be­de­li­dir. Bu ba­sit he­sap­la­ma­yı da­ha da ka­rı­şık yap­mak müm­kün. Di­ye­bi­lir­si­niz ki, dö­viz tut­mak ye­ri­ne bun­la­rı ya­tı­rım­lar­da ve­rim­li kul­lan­sa idik, al­ter­na­tif ma­li­ye­ti­miz çok da­ha yük­sek çı­kar­dı. Hak­lı­sı­nız, yük­sek fır­sat ma­li­ye­ti yük­sek be­del­le­re yol açar. Yi­ne de yap­tı­ğı­mız ba­sit he­sa­bı 65 mil­yar do­lar için uy­gu­la­dı­ğı­mız­da or­ta­ya çı­kan ra­kam 1,3 mil­yar do­lar­dır. Bu da mil­li ge­li­ri­mi­zin %0,33’ü de­mek­tir. Bu ra­ka­mın mü­te­va­zı ol­du­ğu­nu yi­ne de be­lir­te­lim.
Yük­sek re­zerv­le­rin al­ter­na­ti­fi var kuş­ku­suz. Bi­rin­ci­si fi­nan­sal kü­re­sel­leş­me­den sa­kın­mak­la sağ­la­nır. Bu yo­lu za­man za­man uy­gu­la­yan­lar çık­tı. Ma­lez­ya kriz dö­nem­le­rin­de ser­ma­ye kon­trol­le­ri uy­gu­la­dı. Da­ha ön­ce de Şi­li ör­ne­ği var­dı. Bir sü­re­dir Tay­land da ni­yet­len­di bi­raz. Ni­san ayı içe­ri­sin­de do­lay­lı da ol­sa biz­de de “dal­ga­lı kur re­ji­mi tar­tı­şıl­ma­lı” di­yen­ler çık­tı. An­la­şı­lan baş­ka ma­li­yet­ler ek­len­di­ğin­de mü­te­va­zı ra­ka­mı­mız da yük­se­li­yor. Di­ğer bir al­ter­na­tif ise borç­la­rı iyi yö­net­mek­ten ge­çi­yor. Dö­viz re­zer­vi/kı­sa va­de­li dış borç­lar ora­nı bir şir­ke­tin li­ki­di­te ras­yo­sun­dan fark­lı de­ğil­dir. Kı­sa va­de­li borç­la­rı aza­lan bir borç­lu­nun li­ki­di­te ora­nı da dü­ze­lir. Risk pri­mi da­ha da dü­şer. As­lın­da bi­zim bir sü­re­dir yap­ma­ya ça­lış­tı­ğı­mız bu. 2001’e gö­re borç­la­rı­mı­zın mil­li ge­li­re ora­nı ba­ya­ğı bir azal­dı. An­cak yi­ne de ol­duk­ça yük­sek se­vi­ye­ler­de.
Yük­sek re­zerv­ler­den baş­ka tür­lü fay­da sağ­la­mak müm­kün. Çin bir öl­çü­de ya­pı­yor bu­nu. Han­gi kri­te­re vu­rur­sa­nız vu­run Çin’in re­zerv­le­ri çok yük­sek. Fa­kat sür­dür­dü­ğü­ne gö­re fay­da­sı da ol­ma­lı. ABD ile kur­du­ğu saa­det zin­ci­ri bir ta­ra­fa bı­ra­kıl­dı­ğın­da Çin’in bir di­ğer ka­zan­cı, pa­ra bi­ri­mi­nin de­ğe­ri­nin ko­run­ma­sın­da ya­tı­yor. Tam bir ser­ma­ye ser­bes­ti­si­nin ol­ma­dı­ğı Çin’de yük­sek dö­viz re­zerv­le­ri yua­nın de­ğer ka­zan­ma­sı­nı ön­lü­yor. Bir an­lam­da Çin pa­ra­sal­cı bir mer­kan­ti­lizm uy­gu­lu­yor. Biz­de ise du­rum tam ter­si. Yük­sek re­zerv­ler ya­ban­cı ser­ma­ye­nin si­gor­ta­sı olur­ken, yük­sek fa­iz­ler de yük­sek ge­ti­ri­nin anah­ta­rı olu­yor. Ar­tan ser­ma­ye gi­ri­şi pa­ra bi­ri­mi­ni da­ha da de­ğer­li kı­lı­yor.
Uzun sö­zün kı­sa­sı, re­zerv ma­li­ye­ti­nin iki aya­ğı bu­lu­nu­yor. Bi­rin­ci ma­li­yet, kü­re­sel ser­ma­ye oyu­nu­na gi­riş ma­li­ye­ti­dir. Bu ai­da­tın ço­ğu­nu, oyu­nun sa­hi­bi top­lar. Gü­nü­müz­de bu ül­ke ABD’dir. Bi­rin­ci ma­li­ye­ti azalt­ma­nın iki yo­lu var: Ya bu oyu­nun en bü­yük oyun­cu­la­rın­dan bi­ri olur­su­nuz, böy­le­ce pas­ta­dan si­ze de pay dü­şer ya da ken­di oyu­nu­nu­zu ken­di­niz ku­rar, di­ğer­le­ri­ni de oyu­na dâ­hil eder­si­niz. Her iki yol da ol­duk­ça uzun­dur. Çok zah­met ve bü­yük viz­yon is­ter. Dün­ya eko­no­mi­si­nin ilk yir­mi­sin­de yer al­mak yet­mez; en bü­yük­ler­den ol­ma­nız ge­re­kir. Bu, id­dia­lı bir yol­dur, an­cak ula­şı­la­maz de­ğil­dir. Re­zerv ma­li­ye­ti­nin ikin­ci aya­ğı olan “yük­sek risk pri­min­den kay­nak­la­nan ma­li­yet”i azalt­mak ise kı­sa va­de­de da­ha ma­kul­dür. Risk pri­mi si­zin­le di­ğer­le­ri ara­sın­da­ki yö­ne­tim ka­li­te­si­ni öl­çer. Eko­no­mi­ni­zi, ül­ke­ni­zi ne ka­dar iyi ida­re eder­se­niz bu ma­li­ye­ti de o öl­çü­de azal­tır­sı­nız. Şim­di­lik bi­zim üze­rin­de ça­lış­ma­mız ge­re­ken de bu­dur.

Paylaş Tavsiye Et
Türkiye Ekonomi
DİĞER YAZILAR