Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (January 2009) > Dünya Ekonomi > Küresel krizin “yeni yılı”
Dünya Ekonomi
Küresel krizin “yeni yılı”
Şerife Genç
ABD’DE or­ta­ya çı­kan ve kı­sa sü­re­de tüm dün­ya ül­ke­le­ri­ne sıç­ra­ya­rak kü­re­sel­le­şen fi­nan­sal bir kriz­le kar­şı kar­şı­ya­yız. 1929’da­ki Bü­yük Buh­ran’dan son­ra et­ki ala­nı en ge­niş olan bu kriz önem­li bir sü­re­cin baş­lan­gı­cı­na da işa­ret edi­yor. Öy­le ki şim­di­ye ka­dar uy­gu­la­nan po­li­ti­ka­lar ve bu po­li­ti­ka­la­rın te­me­lin­de ya­tan ik­ti­sa­di gö­rüş ar­tık tar­tış­ma­ya açıl­dı. İçin­de bu­lun­du­ğu­muz dö­nem hâ­kim pa­ra­dig­ma­nın de­ğiş­me­si­ne, ye­ni­len­me­si­ne ge­be bir sü­reç ola­bi­lir.
Kri­zin et­ki­le­ri­nin ne za­ma­na ka­dar de­vam ede­ce­ği ve kü­re­sel eko­no­mi­nin bun­dan son­ra na­sıl bir se­yir iz­le­ye­ce­ği ise me­rak edi­len en önem­li ko­nu­lar. Bun­la­rı de­ğer­len­di­re­bil­mek için ön­ce­lik­le kri­zin kay­na­ğı olan Ame­ri­kan eko­no­mi­siy­le il­gi­li ya­pı­lan tah­min­le­re göz at­mak­ta fay­da var. Ame­ri­kan eko­no­mi­sin­de kri­zin gi­di­şa­tıy­la il­gi­li ya­pı­lan de­ğer­len­dir­me­le­rin ve bun­dan son­ra ne­ler ola­ca­ğı­na da­ir ön­gö­rü­le­rin önü­mü­ze ser­di­ği tab­lo çok da olum­lu de­ğil. Wall Stre­et Jo­ur­nal ta­ra­fın­dan el­li dört eko­no­mist­le ya­pı­lan bir tah­min an­ke­ti­ne gö­re, eko­no­mi­de­ki ne­ga­tif bü­yü­me de­ğer­le­ri­nin 2008’in son çey­re­ği ile 2009’un ilk iki çey­re­ğin­de de de­vam et­me­si ön­gö­rü­lü­yor. Eko­no­mist­le­rin bek­len­ti­le­ri doğ­rul­tu­sun­da Ame­ri­kan eko­no­mi­si­nin to­par­lan­ma­sı 2009 yı­lı­nın Ha­zi­ran ayın­dan iti­ba­ren olur­sa, top­lam­da on se­kiz ay sü­ren bir eko­no­mik kü­çül­me ya­şan­mış ola­cak ki bu, Bü­yük Buh­ran’dan son­ra­ki en uzun dur­gun­luk sü­re­ci­nin için­de ol­unduğu­nun bir işa­re­ti. Bu dur­gun­lu­ğun önem­li bir özel­li­ği de ha­ne halk­la­rı ve tü­ke­ti­ci­le­rin esas et­ki­le­nen ke­sim ol­ma­sı. Düş­mek­te olan gay­ri­men­kul fi­yat­la­rı­nın ya­nı sı­ra son gün­ler­de ya­şa­nan iş­ten çı­ka­rıl­ma­lar, tü­ke­ti­ci­ler için da­ha da zor gün­le­rin ha­ber­ci­si.
IMF ta­ra­fın­dan ya­yın­la­nan ve kü­re­sel fi­nan­sal kri­zin et­ki­le­ri göz önün­de bu­lun­du­ru­la­rak gün­cel­le­nen “World Eco­no­mic Out­lo­ok” ra­po­run­da da kü­re­sel eko­no­mi­nin bü­yü­me­si­ne da­ir bek­len­ti­ler aşa­ğı­ya çe­kil­miş du­rum­da. Ra­por­da 2008’de %3,75 olan bü­yü­me ora­nı­nın 2009’da %2’nin bi­raz üs­tü­nde kalması bek­le­ni­yor. 2006’da %9,8 ar­tan dün­ya ti­ca­ret hac­mi­nin ise 2009’da %2,1 azal­ma­sı bek­le­ni­yor ki bu oran, dün­ya ti­ca­ret hac­min­de 1975 yı­lın­da ya­şa­nan %1,9’luk da­ral­ma­dan bu ya­na ger­çek­leş­me­si bek­le­nen en bü­yük dü­şüş ola­cak.
Ge­liş­miş ve ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin ay­rı ay­rı in­ce­len­di­ği ra­por­da, ge­liş­miş ül­ke eko­no­mi­le­ri­nin 2009’da %0,25 ora­nın­da kü­çü­le­ce­ği tah­mi­ni­ne yer ve­ri­li­yor. Ge­liş­mek­te olan ül­ke­ler­de ise kri­zin et­ki­le­ri­nin ye­ni ye­ni his­se­dil­me­ye baş­lan­dı­ğı gö­rü­şü yay­gın. IMF ta­ra­fın­dan ya­pı­lan tah­min­ler­de bu ka­te­go­ri­de­ki ül­ke­le­rin 2009 yı­lı için­de or­ta­la­ma ola­rak %5,1 ora­nın­da bü­yü­ye­ce­ği be­lir­ti­li­yor. Bu oran her ne ka­dar ge­liş­miş ül­ke­ler­de­ki gi­bi olum­suz ol­ma­sa da, 2007 yı­lın­da­ki %8’lik bü­yü­me ora­nıy­la kı­yas­lan­dı­ğın­da, kri­zin bu ül­ke­le­rin bü­yü­me sü­re­ci­ne olan et­ki­si­nin ge­liş­miş ül­ke­ler­den çok da fark­lı ol­ma­ya­ca­ğı söy­le­ne­bi­lir. Böl­ge böl­ge ba­kıl­dı­ğın­da Af­ri­ka ül­ke­le­ri için %5,1, Çin için %8,5, Hin­dis­tan için %6,3, Or­ta­do­ğu böl­ge­si için ise %5,3’lük bir bü­yü­me tah­mi­ni ya­pı­lı­yor. Bu ra­kam­lar 2007 yı­lın­da­ki bü­yü­me oran­la­rıy­la kı­yas­lan­dı­ğın­da, böl­ge­ler ara­sın­da kriz­den et­ki­len­me an­la­mın­da be­lir­gin fark­lar bek­len­me­di­ği söy­le­ne­bi­lir. An­cak bu grup­ta yer alan ül­ke­ler­de kri­zin et­ki­si­nin fark­lı ka­nal­lar ara­cı­lı­ğıy­la ya­yı­la­ca­ğı­nı söy­le­mek müm­kün. 
Fi­nan­sal kriz­den kur­tul­mak için Ame­ri­ka ve di­ğer ge­liş­miş ül­ke­ler­de alı­nan ön­lem­ler, ma­li yar­dım pa­ket­le­ri, bu ül­ke­ler­de fi­nan­sal sis­te­min bü­yük kıs­mı­nı ga­ran­ti al­tı­na al­mış gö­zü­kü­yor. Bu ge­liş­me­ler yük­se­len pi­ya­sa­lar­da­ki fi­nan­sal var­lık­la­rı gö­re­ce­li ola­rak risk­li ha­le ge­tir­di­ğin­den bu ül­ke­ler­den ser­ma­ye ka­çı­şı­nı hız­lan­dı­ra­bi­lir. Dün­ya Ban­ka­sı’nın ya­yın­la­dı­ğı ra­por­da­ki tah­min­le­re gö­re ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­re gi­ren ser­ma­ye mik­ta­rı­nın 2009 yı­lın­da 530 mil­yar do­lar ol­ma­sı bek­le­ni­yor. Bu ra­kam 2007 yı­lın­da­ki ser­ma­ye gi­ri­şi­nin ne­re­dey­se ya­rı­sı­na kar­şı­lık ge­li­yor. Bu du­rum­da ya­ban­cı ser­ma­ye­ye bağ­lı­lı­ğı da­ha faz­la olan, kriz ön­ce­sin­de bü­yük ca­ri açık­lar ve­ren ve kre­di hac­min­de kon­trol­süz ar­tış­la­rın ya­şan­dı­ğı ül­ke­ler için teh­li­ke bi­raz da­ha bü­yük gö­zü­kü­yor.
Ço­ğun­luk­la Af­ri­ka ül­ke­le­rin­den olu­şan, kü­re­sel fi­nans pi­ya­sa­la­rıy­la faz­la en­teg­re ol­ma­mış fa­kir ül­ke­ler gru­bun­da kri­zin et­ki­le­ri­nin bi­raz da­ha fark­lı ve do­lay­lı ka­nal­lar­dan ya­yı­la­ca­ğı tah­min edi­li­yor. Bu grup­ta yer alan ül­ke­le­rin eko­no­mi­le­ri­nin, ih­ra­cat­la­rın­da ger­çek­leş­me­si bek­le­nen ya­vaş­la­ma­dan za­rar gör­me­le­ri gi­bi, gı­da ve ham­mad­de ih­raç eden ül­ke­ler­de cid­di ge­lir dü­şüş­le­ri­nin ya­şan­ma­sı da bek­len­ti­ler ara­sın­da. Ay­rı­ca bu ül­ke­ler için önem­li bir fi­nans­man kay­na­ğı olan göç­men trans­fer­le­rin­de de bir azal­ma­nın ger­çek­leş­me­si bek­le­ni­yor. Bu du­rum, göç­men trans­fer­le­ri­nin ge­liş­mek­te olan ve fa­kir ül­ke­ler­de tü­ke­tim har­ca­ma­la­rı­nı fi­nan­se eden ve ge­lir da­ğı­lı­mı­nı den­ge­le­yen bir özel­li­ğe sa­hip ol­ma­sı se­be­biy­le bir sü­re için de ol­sa sı­kın­tı oluş­tu­ra­cak­tır.
Kriz ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin fi­nan­sal pi­ya­sa­la­rı­nı da ha­li­ha­zır­da olum­suz bir şe­kil­de et­ki­le­miş gö­zü­kü­yor. Ekim ayı­nın ba­şın­dan be­ri ka­mu ve özel ke­si­me ait borç se­net­le­ri üze­rin­de­ki fa­iz ara­lı­ğı iki ka­tı­na çı­ka­rak 2002 yı­lın­da­ki se­vi­ye­si­ne ulaş­mış bu­lu­nu­yor. Ay­rı­ca ge­liş­mek­te olan ül­ke gru­bu­na gi­ren­ler­den on se­ki­zi­nin pa­ra­sı­nın do­lar kar­şı­sın­da %20’den faz­la de­ğer kay­bet­me­si­ne bağ­lı ola­rak bu ül­ke­ler­de­ki his­se se­ne­di pi­ya­sa­la­rın­da da do­lar ba­zın­da %40’tan faz­la dü­şüş kay­de­dil­miş du­rum­da.
Fi­nan­sal pi­ya­sa­lar­da­ki bu olum­suz ge­liş­me­le­re bir ça­re bu­lun­ma­ma­sı du­ru­mun­da, ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­ri da­ha zor gün­le­rin bek­le­di­ği­ni söy­le­ye­bi­li­riz. Kri­zin bu ül­ke­ler üze­rin­de­ki et­ki­le­ri­nin yu­mu­şa­tıl­ma­sı an­cak üre­ti­ci­le­re kre­di akı­şı­nı tek­rar sağ­la­mak­la müm­kün ola­cak­tır. Ame­ri­ka ve di­ğer ge­liş­miş ül­ke­ler­de fi­nan­sal sek­tö­rü kur­tar­mak için ma­li yar­dım pa­ket­le­ri ve fa­iz in­di­rim­le­ri ge­rek­liy­di; an­cak ye­ter­li ol­ma­dık­la­rı or­ta­da. Bun­dan son­ra­ki po­li­ti­ka­la­rın sı­nır­lar öte­si bir tu­tar­lı­lık ve da­ya­nış­ma için­de ol­ma­sı ge­re­ki­yor. Bu­na yö­ne­lik ola­rak Dün­ya Ban­ka­sı ta­ra­fın­dan önem­li bir adım atıl­dı. Ban­ka, ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin ban­ka­cı­lık sek­tör­le­ri­ni ayak­ta tut­mak için da­nış­man­lık hiz­me­ti ver­mek­le be­ra­ber, ge­rek­ti­ğin­de ban­ka­cı­lık sek­tö­rün­de ser­ma­ye ar­tı­rı­mı­nı sağ­la­ma­ya yö­ne­lik bir fon oluş­tur­muş du­rum­da. Şim­di­lik Ja­pon­ya’nın da kat­kı­la­rıy­la 3 mil­yar do­lar­lık bir kay­na­ğa sa­hip olan bu fon, kriz­le mü­ca­de­le yo­lun­da atıl­mış önem­li bir adım. Çün­kü hız­la ya­yı­lan kü­re­sel bir kriz­le mü­ca­de­le et­mek için alı­nan ön­lem­le­rin de kü­re­sel, hız­lı ve ko­or­di­ne­li ol­ma­sı ge­re­kir.

Paylaş Tavsiye Et